នៅមុនជំនួបកំពូលអាស៊ានក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញនៅសប្តាហ៍នេះ ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលអះអាងថា មេដឹកនាំនៃប្រទេសជាសមាជិករបស់ប្លុកភាគច្រើននឹងពិភាក្សាពីបញ្ហាសន្តិសុខក្នុងតំបន់ ជាពិសេសបញ្ហាជម្លោះនៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា។ មេដឹកនាំយោធាប្រទេសភូមាមិនត្រូវបានអញ្ជើញសម្រាប់កិច្ចប្រជុំកំពូលនេះទេ។
ប៉ុន្តែប្រមុខដឹកនាំនៃបណ្តាប្រទេសសមាជិកអាស៊ានចំនួន៩និងមេដឹកនាំពិភពលោកផ្សេងទៀតនឹងមកបំពេញទស្សនកិច្ចនៅទីក្រុងភ្នំពេញសម្រាប់កិច្ចជំនួបកំពូលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ដល់ថ្ងៃអាទិត្យ ខណៈប្រទេសកម្ពុជាគ្រោងបញ្ចប់អាណត្តិរបស់ខ្លួនក្នុងឋានៈជាប្រធានអាស៊ានមុនផ្ទេរភារកិច្ចទៅឲ្យប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី។
ពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាធ្វើជាប្រធានអាស៊ានចុងក្រោយកាលពីឆ្នាំ២០១២ ការប៉ះទង្គិចគ្នាជុំវិញជំហរស្តីពីបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងបានធ្វើឲ្យសមាគមនេះមិនអាចចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមបាននៅពេលបញ្ចប់ជំនួបរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសនៅឆ្នាំនោះជាលើកដំបូង។
នៅក្នុងជំនួបកំពូលអាស៊ាននៅឆ្នាំនេះ ខណៈពេលដែលគេរំពឹងថា ប្រទេសហ្វីលីពីននឹងលើកឡើងធ្ងន់ៗពីជំហររបស់ខ្លួនស្តីពីបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង មជ្ឈដ្ឋានមួយចំនួននិយាយថា វៀតណាម នឹងមិននិយាយអ្វីឲ្យប៉ះពាល់ដល់កិច្ចប្រជុំនោះទេ បើទោះបីជាខ្លួនក៏មានជម្លោះជាមួយប្រទេសចិនផងដែរ។
គេរំពឹងថា ប្លុកនេះនឹងបន្តធ្វើការងារលើបញ្ហានៃការចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមរបស់ខ្លួន។
ប៉ុន្តែជម្លោះនៅមីយ៉ាន់ម៉ា ហើយថា តើអាស៊ានគួរឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហានេះតាមរបៀបណានោះ អ្នកជំនាញប្រចាំតំបន់បានប្រាប់ខេមបូចាថា នឹងក្លាយជាបញ្ហាដ៏ប្រទាញប្រទុងបំផុត អំឡុងជំនួបកំពូលនេះ។
លោក Carl Thayer ជាអ្នកវិភាគអំពីតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍និងជាសាស្ត្រាចារ្យកិត្តិយសនៃសាកលវិទ្យាល័យ New South Wales បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «ស្ថានភាពនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានឹងក្លាយជាបញ្ហាដ៏ចម្រូងចម្រាស ពីព្រោះកិច្ចព្រមព្រៀង៥ចំណុចរបស់អាស៊ានខកខានមិនបានបោះជំហានទៅមុខ»។
ប្រទេសមួយចំនួនរួមទាំងឥណ្ឌូណេស៊ីនិងសហរដ្ឋអាមេរិកទំនងជាអំពាវនាវឲ្យមានវិធានការតឹងរ៉ឹងប្រឆាំងនឹងរបបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ា ដែលបានផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលជាប់ឆ្នោតក្នុងប្រទេសចេញពីអំណាចតាមរយៈរដ្ឋប្រហារមួយកាលពីខែកុម្ភៈឆ្នាំ២០២១។
លោក Thayer មានប្រសាសន៍ថា ស្របពេលជាមួយគ្នានោះដែរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមទាំងរុស្ស៊ីនិងចិនទំនងជាជំទាស់នឹងវិធានការបែបនេះ។
ផែនការសន្តិភាពរបស់អាស៊ានដែលបានព្រមព្រៀងកាលពីខែមេសាឆ្នាំ២០២១ដោយមេដឹកនាំអាស៊ានចំនួន៩ប្រទេសនិងលោក មីន អ៊ុងឡាំង ជាមេដឹកនាំយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាមាន៥ចំណុច៖ បញ្ចប់អំពើហិង្សាក្នុងប្រទេសនេះជាបន្ទាន់ បើកិច្ចសន្ទនាគ្រប់ភាគីទាំងអស់ តែងតាំងប្រេសិតពិសេស ដើម្បីសម្របសម្រួលកិច្ចពិភាក្សា សម្របសម្រួលជំនួយមនុស្សធម៌របស់អាស៊ាននិងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ប្រេសិតពិសេសទៅកាន់ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ដើម្បីជួបជាមួយភាគីទាំងអស់។
ទោះបីជាយ៉ាងណា មួយឆ្នាំក្រោយមក អង្គការឃ្លាំមើល Human Rights Watch បានកត់សម្គាល់ថា របបយោធាបានបដិសេធមិនគោរពតាមកិច្ចព្រមព្រៀងទាំង៥ចំណុចនេះ «ខណៈពេលធ្វើការបង្ហាញដ៏ឃោរឃៅទូទាំងប្រទេសដែលសំដៅបង្ក្រាបទៅលើប្រជាពលរដ្ឋរាប់លាននាក់ដែលប្រឆាំងនឹងរបបយោធា»។
លោក ហ្វីល រូបឺតសិន ជានាយករងប្រចាំតំបន់អាស៊ីនៅអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សបានមានប្រសាសន៍ថា៖ «កិច្ចព្រមព្រៀងប្រាំចំណុចរបស់អាស៊ាននេះ «គ្មានភាពរីកចម្រើនទាល់តែសោះ»។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ស្ថានភាពនៅមីយ៉ាន់ម៉ាបានក្លាយជាគ្រោះមហន្តរាយដែលមិនអាចកាត់បន្ថយបាន ហើយសមាគមអាស៊ានដែលបានអះអាងពីភាពចាំបាច់ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហានៅទីនោះបានឈានដល់ចំណុចជាប់គាំងក្នុងការដោះស្រាយស្ថានភាពនេះ»។
កង្វះការឯកភាពស្តីពីបញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ានៅក្នុងចំណោមសមាជិកអាស៊ាន
យោងតាមសមាគមជំនួយសម្រាប់អ្នកទោសនយោបាយបានឲ្យដឹងថា ចាប់តាំងពីពួកយោធានៅមីយ៉ាន់ម៉ាបានផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលជាប់ឆ្នោតរបស់លោកស្រី អ៊ុង សានសូជី មក មានមនុស្សជាង២.៤០០នាក់ត្រូវបានសម្លាប់ដោយរបបយោធាហើយមនុស្សជិត១៣.០០០នាក់ដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយចលនាគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកំពុងត្រូវបានឃុំខ្លួននៅឡើយ។
កាលពីដើមខែនេះ ប្រទេសកម្ពុជា ជាប្រធានអាស៊ានបានអះអាងថា សមាគមនេះ «មានការព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងជុំវិញការកើនឡើងនៃអំពើហិង្សានាពេលថ្មីៗនេះនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា» ហើយ «ក្រៀមក្រំចំពោះការកើនឡើងចំនួនអ្នករបួស» និងការលំបាករបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងប្រទេសនេះ។
យោងតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយបានឲ្យដឹងថា សមាគមអាស៊ានទទូចឲ្យមាន «ការបញ្ឈប់ជាបន្ទាន់នូវអំពើហិង្សា» ហើយទទូចឲ្យភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ជាពិសេសអ្នកដែលកាន់អំណាចដោយផ្ទាល់នៅទីនោះ ជាការនិយាយសំដៅទៅរបបយោធាដោយមិនចុចឈ្មោះចំ ឲ្យចាត់វិធានការច្បាស់លាស់ឈានទៅរកការចរចាសន្តិភាពនិងការផ្សះផ្សាជាតិ ដើម្បីសន្តិសុខក្នុងតំបន់។
សហរដ្ឋអាមេរិកបានដាក់ទណ្ឌកម្មរួចហើយនៅលើមេដឹកនាំមួយចំនួនរបស់យោធាភូមា អ្នកជំនួញនិងក្រុមហ៊ុនមួយចំនួនដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយរបបយោធា ខណៈពេលប្រទេសរុស្ស៊ីនិងចិនបានផ្តល់ការគាំទ្រផ្នែកយោធានិងការទូតដល់របបយោធានេះ។
សមាគមអាស៊ានបានព្យាយាមដាក់ឲ្យរដ្ឋាភិបាលរបស់មេដឹកនាំយោធា មីន អ៊ុងឡាំង នៅឯកោ ស្របពេលប្លុកនេះរិះគន់របបនេះចំពោះការប្រហារជីវិតសកម្មជនប្រឆាំងចំនួន៤នាក់ និងខកខានមិនបានអនុវត្តតាមគោលការណ៍នៃកិច្ចព្រមព្រៀង៥ចំណុច។ សមាគមអាស៊ានក៏រារាំងមន្ត្រីរបបយោធាមិនឲ្យចូលរួមកិច្ចប្រជុំនៃបណ្តាប្រទេសដឹកនាំអាស៊ានតាំងពីឆ្នាំមុនមក។
ប៉ុន្តែអ្នកឃ្លាំមើលមួយចំនួននិយាយថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានធ្វើឲ្យខូចនូវតួនាទីជាប្រធានអាស៊ាន ជាពិសេសនៅពេលលោកជួបជាមួយលោក មីន អ៊ុងឡាំង នៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាកាលពីខែមករា ដោយបណ្តាលឲ្យមានប្រតិកម្មខ្លាំងក្លាពីប្រជាជនភូមានិងអ្នកតស៊ូមតិផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សដែលបានចោទប្រកាន់លោក ហ៊ុន សែន ថា បានផ្តល់ភាពស្របច្បាប់ដល់របបយោធាភូមា។
លោក រ៉ូបឺតសិន មានប្រសាសន៍ថា លោក ហ៊ុន សែន «បានផ្តាច់ខ្លួនពីមេដឹកនាំអាស៊ានផ្សេងទៀតពីដំបូងដោយប្រញាប់ប្រញាល់ធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា» ដោយមិនបានពិគ្រោះយោបល់គ្រប់គ្រាន់ជាមួយប្រទេសអាស៊ានដ៏ទៃទៀត ហើយមិនទាន់ស្តារមុខមាត់ឡើងវិញចំពោះកំហុសរបស់លោកនោះទេ។
នៅពេលនោះ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសម៉ាឡេស៊ីបានរិះគន់លោក ហ៊ុន សែន ដោយសារតែចាត់វិធានការជាឯកតោភាគី ដោយនិយាយថា ដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មិនសម្រេចបានអ្វីនោះទេ ប៉ុន្តែលោក មីន អ៊ុងឡាំង បានសន្យាថា នឹងពន្យារបទឈប់បាញ់ជាមួយក្រុមប្រដាប់អាវុធជនជាតិភាគតិច។
លោក Thayer មានប្រសាសន៍ថា ក្រុមអ្នករិះគន់ក៏បានអះអាងផងដែរថា លោក ហ៊ុន សែន បានធ្វើហួសពីសមត្ថភាពរបស់លោកជុំវិញការតែងតាំងលោក ប្រាក់ សុខុន រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសជាប្រេសិតពិសេសអាស៊ាន ដោយសារលោក សុខុន បានទស្សនកិច្ចប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាពីរលើក «ដោយគ្មានអ្វីបង្ហាញពីការអន្តរាគមន៍បែបកាទូតរបស់លោក»។
របបយោធានភូមាមិនដែលអនុញ្ញាតឲ្យលោក សុខុន ជួបជាមួយលោកស្រី អ៊ុង សានស៊ូជី ដែលត្រូវបានឃុំខ្លួនចាប់តាំងពីរដ្ឋប្រហារមក។
លោក Thayer មានប្រសាសន៍ថា មជ្ឈដ្ឋានផ្សេងទៀតអះអាងថា មិនអាចធ្វើអ្វីបានច្រើនជាងនេះទេ ហើយកោតសរសើរលោក ហ៊ុន សែន ដែលបានទាក់ទងជាមួយនឹងរបបយោធា ដោយតែងតាំងប្រសិតនិង «រក្សាទុកមីយ៉ាន់ម៉ានៅក្នុងជម្រករបស់អាស៊ាន» ដោយព្យួរការចូលរួមរបស់ប្រទេសនេះនៅក្នុងជំនួបអាស៊ាន ប៉ុន្តែមិនបានបណ្តេញប្រទេសនេះចេញពីសមាគមនអាស៊ានជាផ្លូវការទេ។
លោក Joshua Kurlantzick ជានិស្សិតអាហាររូបករណ៍ជាន់ខ្ពស់អាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្រុមប្រឹក្សាទំនាក់ទំនងការបរទេសបាននិយាយថា អាស៊ាន «មិនបានសម្រេចអ្វីទាំងនោះទេជុំវិញបញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ា» ប៉ុន្តែលោកទទួលស្គាល់ថា ដោយសារតែរបបយោធាមិនចាប់អារម្មណ៍នឹងការចរចា ជម្រើសសម្រាប់ទំនាក់ទំនងផ្សេងទៀតត្រូវបានរារាំង។
លោកមិនសូវមានជំនឿថា អាស៊ានទាំងមូលនឹងដើរតួនាទីប្រកបដោយប្រសិទ្ធផលច្រើននោះទេលើបញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ា ប៉ុន្តែលោកនិយាយថា ការដើរតួនាទីរបស់រដ្ឋជាសមាជិកជាលក្ខណៈបុគ្គលប្រហែលជាអាច បន្ទាប់ពីប្រទេសកម្ពុជាបាន «បរាជ័យច្រើន» រួចហើយក្នុងឋានៈជាប្រធានអាស៊ាន។
លោក Kurlantzick មានប្រសាសន៍ថា៖ «ជាគោលការណ៍ លោក ហ៊ុន សែន បានបោះបង់ចោលតាំងពីដំបូងក្នុងការធ្វើអ្វីមួយឲ្យបានខ្លាំងក្លាស្តីពីបញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ា ជាជំហរមួយដែលកំពុងតែធ្វើឲ្យអាស៊ានបែកបាក់និងធ្វើឲ្យប្រទេសមួយចំនួនដូចជាឥណ្ឌូណេស៊ីអាចនឹងធ្វើកិច្ចការនេះដោយខ្លួនឯងជុំវិញបញ្ហាមីយ៉ាន់ម៉ា ដែលធ្វើឲ្យសមាគមអាស៊ានមើលទៅមិនល្អនោះទេ»។
តើអាស៊ានគួរធ្វើអ្វី?
លោក Thayer បាននិយាយថា អាស៊ានមានជម្រើសមួយចំនួន ដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា៖ ចុចឈ្មោះនិងបន្ទោសបង្អាប់របបយោធា ព្យាយាមស្វែងរកមេដឹកនាំម្នាក់ដែលមិនពាក់ព័ន្ធនយោបាយឲ្យតំណាងប្រទេសភូមានៅក្នុងជំនួបអាស៊ាន ទាក់ទងជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលរួមរួបជាតិដែលដឹកនាំដោយក្រុមប្រឆាំងនិងផ្តល់ជំនួយមនុស្សធម៌ដល់ពួកគេ ដាក់បណ្តឹងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិប្រឆាំងនឹងរបបយោធាទៅតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ និងជំរុញឲ្យក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិដាក់បម្រាមផ្តល់អាវុធជាសកលលើប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា។
ជាចុងក្រោយ លោកមានប្រសាសន៍ថា អាស៊ានអាចបោះជំហានក្នុងការបណ្តេញមីយ៉ានម៉ាចេញពីសមាគមអាស៊ាននិងដាក់ឲ្យប្រទេសនេះនៅឯកោជាអន្តរជាតិតែម្តង។
លោក Thayer បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ចំណុចសំខាន់គឺថា គ្មានវិធានការណាមួយក្នុងចំណោមវិធានការទាំងនេះមានឥទ្ធិពលខ្លាំងលើជម្លោះនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាទេ»។
លោកមានប្រសាសន៍ថា ប្រទេសចិននិងរុស្ស៊ីទំនងជាប្រើសិទ្ធិវ៉េតូ ដើម្បីរារាំងវិធានការបែបនេះនៅក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ ហើយរដ្ឋសមាជិកអាស៊ានទំនងជាមិនអាចឈានដល់ការឯកភាពលើវិធានការធ្ងន់ធ្ងរប្រឆាំងនឹងរបបយោធានោះទេ។
ទោះបីជាយ៉ាងណា បើតាមលោក ហ្វីលរូបឺតសិន ថា វាដល់ពេលដែលអាស៊ានត្រូវតែធ្វើឲ្យច្បាស់លាស់ជាមួយនឹងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ដោយកំណត់ពេលវេលាដោយភ្ជាប់គោលការណ៍សិទ្ធិមនុស្ស ជាមួយនឹងទណ្ឌកម្មច្បាស់លាស់ ឲ្យដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយ បញ្ឈប់ការវាយប្រហារលើជនស៊ីវិលនិងបោះជំហានឆ្ពោះទៅរកការរំលាយរបបយោធានិងអនុញ្ញាតឲ្យមានការគ្រប់គ្រងបែបប្រជាធិបតេយ្យស៊ីវិល។
បញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង
យោងតាមលោក Thayer បានឲ្យដឹងថា ជារឿយៗ សមុទ្រចិនខាងត្បូងគឺជាបញ្ហាដ៏ចម្រូងចម្រាសនៅក្នុងចំណោមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ប៉ុន្តែអាស៊ានមាន «គំរូមួយដែលប្រើយូរមកហើយ» សម្រាប់នយោបាយសមុទ្រចិនខាងត្បូងរបស់ខ្លួនដែល «គ្របដណ្តប់លើមូលដ្ឋានទាំងអស់ស្តីពីបញ្ហានិងកង្វល់របស់រដ្ឋដែលទាមទារជាម្ចាស់» ហើយវាមិន«ទំនងជា» ថា មេដឹកនាំអាស៊ាននឹងផ្លាស់ប្តូរទស្សនយូរអង្វែងរបស់ខ្លួននៅសប្តាហ៍នេះទេ។
ស្របពេលដែលប្រទេសចិនអះអាងពីអធិបតេយ្យភាពលើតំបន់សមុទ្រនិងធនធានឧស្ម័នធម្មជាតិនិងប្រេងកាតដ៏មហាសាលនៅតំបន់នោះ រដ្ឋសមាជិកអាស៊ាន៥ផ្សេងទៀតមានប៊្រុយណេ ឥណ្ឌូណេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីននិងវៀតណាម ព្រមទាំងតៃវ៉ាន់ក៏អះអាងពីសិទ្ធិជាម្ចាស់របស់ខ្លួនផងដែរ។
សហរដ្ឋអាមេរិកបានអះអាងថា ប្រទេសទាំងនេះគួរមានសេរីភាពក្នុងការធ្វើនាវាចរណ៍នៅក្នុងតំបន់សមុទ្រ។ កាលពីឆ្នាំ២០១៦ តុលាការអាជ្ញាកណ្តាលអចិន្ត្រៃយ៍នៅទីក្រុងឡាអេបានសម្រេចដោយភាគច្រើនគាំទ្រប្រទេសហ្វីលីពីនជុំវិញសិទ្ធិជាម្ចាស់ផ្ទុយពីការលើកឡើងរបស់ប្រទេសចិន ប៉ុន្តែបានបដិសេធមិនទទួលស្គាល់ការសម្រេចនេះទេ។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមរបស់អាស៊ានកាលពីឆ្នាំមុនកត់សម្គាល់ថា «កង្វល់ត្រូវបានលើកឡើងដោយរដ្ឋជាសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួនជុំវិញ…ឧប្បត្តិហេតុធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងតំបន់ [សមុទ្រចិនខាងត្បូង] …ដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ជំនឿនិងទំនុកចិត្ត បង្កើនភាពតានតឹងនិងអាចធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់សន្តិភាព សន្តិសុខនិងស្ថិរភាពក្នុងតំបន់។
អាស៊ានក្រោយមកទៀតបានអំពាវនាវឲ្យមាន «ការអត់ធ្មត់» ការដោះស្រាយជម្លោះដោយសន្តិវិធីក្រោមច្បាប់អន្តរជាតិនិង «ត្រូវជៀសវាងសកម្មភាពណាដែលអាចធ្វើឲ្យស្ថានការណ៍កាន់តែស្មុគស្មាញថែមទៀត»។
បន្ទាប់ពីដំណើរទស្សនកិច្ចនាពេលថ្មីៗនេះរបស់លោក ង្វៀន ភូត្រុង ជាអគ្គលេខាធិការបក្សកុម្មុយនីស្តវៀតណាមទៅកាន់ទីក្រុងប៉េកាំង ដែលបង្កើតបាននូវទស្សនវិស័យដ៏រស់រវើកស្តីពីទំនាក់ទំនងទ្វេរភាគី លោក Thayer បាននិយាយថា វៀតណាមមិនទំនងជាលើកបញ្ហាសមុទ្រចិនដ៏ចម្រូងចម្រាសនេះនៅក្នុងជំនួបកំពូលអាស៊ានទេ បើទោះបីជាប្រទេសនេះធ្លាប់អះអាងពីសិទ្ធិជាម្ចាស់លើតំបន់នេះក៏ដោយ។
លោក Thayer បានមានប្រសាសន៍ថា ទោះបីជាយ៉ាងណា ប្រទេសហ្វីលីពីនមានប្រតិកម្មខ្លាំងក្លាចំពោះសកម្មភាពរបស់ប្រទេសចិនដែលប៉ះពាល់មកលើអធិបតេយ្យភាពរបស់ប្រទេសហ្វីលីពីន ហើយលោកប្រធានាធិបតេយ្យ Ferdinand Marcos Jr. ទំនងជាលើកកង្វល់របស់ខ្លួននៅក្នុងជំនួបកំពូលនេះ ប៉ុន្តែពួកគេមិនទំនងជាបញ្ចូលវាទៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមអាស៊ាននៅពេលបញ្ចប់ជំនួបកំពូលនេះទេ។
លោក មាស នី ជាអ្នកវិភាគនយោបាយបានព្រមានថា កម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវតែប្រយ័ត្នប្រយែង ដើម្បីកុំឲ្យមានរឿងដូចជាឆ្នាំ២០១២ ពេលដែលប្រទេសនេះប្រឈមនឹងការរិះគន់ជុំវិញការបរាជ័យរបស់ខ្លួនក្នុងនាមជាប្រធានអាស៊ានក្នុងការស្វែងរកការឯកភាពជុំវិញតំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូង។
លោក មាស នី បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «នៅពេលនោះ កម្ពុជាបានបង្ហាញនិន្នាការច្បាស់លាស់របស់ខ្លួនទៅរកប្រទេសចិន ខណៈខ្លួនរារាំងការចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមជុំវិញបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលបណ្តាលឲ្យមានការរិះគន់ខ្លាំងក្លាពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ជាពិសេសក្នុងចំណោមសមាជិកអាស៊ានដែលមានជម្លោះ»។
ទោះបីជាយ៉ាងណា លោកមានប្រសាសន៍ថា អំឡុងកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ានកាលពីខែសីហា កម្ពុជាធ្វើបានល្អនៅក្នុងការរក្សាជំហររបស់ខ្លួនរវាងមហាអំណាចពិភពលោក។
ប៉ុន្តែលោក អៀ សុផល ជាអ្នកវិភាគនយោបាយនិងជាសាស្ត្រាចារ្យនៅសកលវិទ្យាល័យ Arizona State University បានមានប្រសាសន៍ថា វាច្បាស់គ្រប់គ្រាន់ដែលថា តើប្រទេសកម្ពុជាលម្អៀងទៅរកនៅក្នុងជម្លោះរវាងចិននិងអាមេរិក។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «នៅក្នុងករណីរបស់កម្ពុជា អាស៊ានគឺជាអ្នកសង្កេតការណ៍ ប៉ុន្តែក៏ជាអ្នកចូលរួមផងដែរ [នៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងរវាងចិនអាមេរិក] ដោយលម្អៀងទៅរកភាគីម្ខាងឬភាគីផ្សេងទៀត ឬគាំទ្រក្រុមមួយដោយក្លាយជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសចិន»។
ស្របពេលប្រទេសចិនបន្តអះអាងថា តំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូងស្ថិតនៅក្នុងដែនដីរបស់ខ្លួននោះ លោក អៀ សុផល មានប្រសាសន៍ថា៖ «មានប្រទេសតែពីរគត់ដែលរារាំងការបង្ខំឲ្យរដ្ឋសមាជិកអាស៊ានដូចជាវៀតណាមនិងហ្វីលីពីនទទួលស្គាល់គឺអាមេរិកនិងជប៉ុន»។
ដោយរលូននិងប្រកបដោយជោគជ័យ
សេដ្ឋវិទូ Jayant Menon មានប្រសាសន៍ថា ខណៈពេលមានជម្លោះនៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានិងអ៊ុយក្រែននិងភាពតានតឹងរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងចិនអាចនឹងត្រូវបានលើកឡើងច្រើននៅក្នុងកិច្ចពិភាក្សាក្នុងជំនួបកំពូលអាស៊ាននេះ។ លោកសង្ឃឹមថា បណ្តាមេដឹកនាំនឹងធ្វើឲ្យសហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន (AEC) រីកចម្រើន បន្ទាប់ពីមានការអាន់ខានដោយសារតែការរីករាលដាលជំងឺដែលធ្វើឲ្យមានការយឺតយ៉ាវក្នុងការសម្រេចបាននូវទីផ្សាររួមមួយនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។
លោក Jayant Menon មកពីវិទ្យាស្ថាន ISEAS-Yusof Ishak ក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរីបានមានប្រសាសន៍ថា «គំនិតផ្តួចផ្តើម ដើម្បីធ្វើឲ្យប្រាកដថា បន្ទាត់ពេលវេលាឆ្នាំ២០២៥សម្រាប់ AEC នឹងមិនត្រូវខកខានម្តងទៀតនោះគឺសំខាន់ណាស់ ខណៈពេលយើងកាន់តែខិតជិតទៅរកឱសានវាទលើកទី២ហើយ»។
លោកបានបន្ថែមថា ជំនួបកំពូលអាស៊ានឆ្នាំនេះក៏ប្រហែលរៀបចំវេទិកាមួយឲ្យប្រទេសទីម័រខាងកើត ដើម្បីក្លាយជាសមាជិកអាស៊ានទី១១នៅឆ្នាំក្រោយផងដែរ ដោយសារការបារម្ភអំពីការត្រៀមខ្លួនដើម្បីចូលរួមរបស់ប្រទេសនេះត្រូវបានដោះស្រាយរួចរាល់មួយភាគធំ។
លោក រ៉ូបឺតសិន មានប្រសាសន៍ថា លោករំពឹងថា រដ្ឋសមាជិកអាស៊ានបារម្ភអំពីពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនត្រូវបានគេជួញដូរមកកម្ពុជា ដើម្បីលើកពីបញ្ហានៃប្រតិបត្តិការឆបោកតាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធើណិតនិងពាក់ព័ន្ធការជួញដូរមនុស្សនិងការអំពាវនាវឲ្យប្រទេសកម្ពុជានិងឡាវដោះស្រាយបទល្មើសជួញដូរមនុស្សឆ្លងដែន។
លោក រ៉ូបឺតសិន មានប្រសាសន៍ថា៖ «អាស៊ានគួរចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមច្បាស់លាស់មួយ ដោយអំពាវនាវឲ្យមានវិធានការបិទមជ្ឈមណ្ឌលទាំងនោះ ស៊ើបអង្កេតនិងដាក់ទោសជនដៃដល់នៃករណីជួញដូរនិងឆបោកនិងធ្វើឲ្យប្រាកដថា រាល់ជនរងគ្រោះទាំងអស់ត្រូវបានដោះលែងនិងអាចវិលត្រឡប់ទៅលំនៅដ្ឋានវិញ»។
ប្រសិនបើអាស៊ានខកខានមិនបានដោះស្រាយបញ្ហាទាំងអស់នេះទេ លោកមានប្រសាសន៍ថា ដៃគូសន្ទនារបស់សមាគមននេះរួមទាំងអាមេរិកផងគួរទាមទារឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវ។
លោក ជុំ សុន្ទរី អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាមានប្រសាសន៍ថា ក្នុងឋានៈជាម្ចាស់ផ្ទះនៃជំនួបកំពូលនេះ ក្រសួងនិងមន្ត្រីផ្សេងទៀតបាននិងកំពុងធ្វើការងារ ដើម្បីធ្វើឲ្យដំណើរការប្រព្រឹត្តទៅ «ដោយរលូននិងជោគជ័យ»។
ខណៈពេលកម្ពុជារំពឹងថា នឹងមាន «ការពិភាក្សាដ៏ក្តៅគគុកលើបញ្ហាតំបន់និងអន្តរជាតិមួយចំនួន» លោក ជុំ សុន្ទរី មានប្រសាសន៍ថា រដ្ឋាភិបាលនឹង «ជំរុញឲ្យមានគម្រោងសហការបន្ថែមទៀតលើបញ្ហានានាដែលយើងអាចឯកភាពគ្នាបាននិងកិច្ចពិភាក្សាប្រកបដោយការស្ថាបនាជាងនេះលើបញ្ហាដែលយើងមានទស្សននិងជំហរផ្ទុយគ្នា ដើម្បីជៀសវាងការប្រឈមមុខដ៏អរិភាពនិងការប៉ាន់ប្រមាណខុស»។
នៅពេលសួរនាំអំពីជំហរកម្ពុជាលើបញ្ហាប្រទាញប្រទុងគ្នានោះ អ្នកនាំពាក្យរូបនេះបានមានប្រសាសន៍ថា៖ «អ្នកសារព័ត៌មាននឹងដឹងពីជំហរកម្ពុជាស្តីពីបញ្ហាទាំងនោះ អំឡុងជំនួបកំពូល មិនអាចដឹងមុននោះទេ»។
យោងតាមលោក រ៉ូបឺតសិន ប្រទេសកម្ពុជានឹង «ការពារនៅគ្រប់ស្ថានភាព» អំឡុងជំនួបកំពូលនេះ បន្ទាប់ពីបំពេញតួនាទីជាប្រធានអាស៊ានមិនបានល្អ អំឡុងពេលនោះខ្លួនមិនបានដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមក្នុងតំបន់ផ្សេងៗប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «លោក ហ៊ុន សែន ចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងលើភាពអធឹកអធមនិងឱកាសនៃការធ្វើជាប្រធានអាស៊ានដែលមានការចាប់អារម្មណ៍ពីអន្តរជាតិជាជាងការធ្វើឲ្យមានភាពរីកចម្រើនច្បាស់លាស់ស្តីពីបញ្ហាសំខាន់ៗនិងបញ្ហាបន្ទាន់នៅក្នុងប្លុក»។
លោកបានបន្ថែមថា៖ «ប៉ុន្តែដោយសារតែមានរឿងអាក្រក់កាលពី១០ឆ្នាំមុន នៅពេលដែលកម្ពុជាធ្វើជាប្រធានកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានតែមួយគត់ដែលបានបញ្ចប់ដោយមិនអាចឈានដល់កិច្ចព្រមព្រៀងលើសេចក្តីថ្លែងការណ៍នៃកិច្ចប្រជុំនោះ រដ្ឋាភិបាលមានបទដ្ឋានល្មម ដើម្បីឆ្លើយតប នឹងឲ្យគេហៅជំនួបកំពូលនេះថា ជាជំនួបជោគជ័យមួយ»៕ (រាយការណ៍បន្ថែមដោយ ស៊ន សារ៉ាត)
ប្រែសម្រួលពីអត្ថបទភាសាអង់គ្លេស៖ At Asean Summit, Myanmar Conflict to Top Talks After Failing Consensus