របាយការណ៍មួយដែលចេញផ្សាយកាលពីពេលថ្មីៗនេះដោយអង្គការ សមធម៌កម្ពុជា (Equitable Cambodia) បានលាតត្រដាងពីការជាប់ពាក់ព័ន្ធរបស់ឧស្សាហកម្មជីករករ៉ែមាសជាលក្ខណៈពាណិជ្ជកម្មនៅក្នុងការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ការទន្ទ្រាននិងចាប់យកដីធ្លីនៃតំបន់ព្រៃប្រពៃណីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច ។
របាយការណ៍ដែលមានចំណងជើងថា «កម្រងរូបភាពពីឧស្សាហកម្មរុករករ៉ែមាសនៅកម្ពុជា ៖ ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនិងការខូចខាតបរិស្ថាន» ផ្ដោតសំខាន់លើការជីករករ៉ែមាសនៅក្នុងខេត្តព្រះវិហារ រតនគិរី មណ្ឌលគិរី និងក្រចេះ ។ អ្នកភូមិនៅទីនោះបារម្ភខ្លាចបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ ព្រមទាំងដីធ្លីរបស់ពួកគេ ដែលសំខាន់បំផុតចំពោះការប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតនិងទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីជនជាតិដើមភាគតិចរបស់ពួកគេ ។
របាយការណ៍បានសរសេរថា៖ «អ្នកភូមិបានសម្ដែងក្ដីបារម្ភជុំវិញការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើដែលកើតមាន ជាក់ស្ដែងនិងកំពុងបន្ត ។ ការលក់ដីធ្លីដោយបង្ខិតបង្ខំបន្តកើតមាន ដោយក្នុងនោះអ្នកភូមិត្អូញត្អែរអំពីដីធ្លីត្រូវគេរឹបអូសយកដោយបង្ខំ និងពុំទទួលបានសំណងអ្វីឡើយ» ។
របាយការណ៍ដដែលបានរាយឈ្មោះក្រុមហ៊ុនជីករករ៉ែ រួមមាន ក្រុមហ៊ុន Angkor Gold, Mesco, Rong Cheng Industrial Investment (Cambodia), Renaissance Mineral (Cambodia), Delcom (Kampuchea) Pte, Xinshan Industrial (Cambodia) និង Xing Yuan Kanng Yeak Co., Ltd. ។
របាយការណ៍បានលើកឡើងថា ភាពជាក់ស្ដែងបច្ចុប្បន្នបន្ទាប់ពីការអនុញ្ញាតឱ្យធ្វើអាជីវកម្មរុករករ៉ែមាសជាហូរហែមកអស់រយៈពេល ២០ឆ្នាំ គឺថា «គួរឱ្យសោកស្ដាយដែលគេឃើញមានសញ្ញាតិចតួចបំផុតនៃការកែលម្អគោលនយោបាយនិងការអនុវត្ត ពាក់ព័ន្ធនឹងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធិដីធ្លី និងការការពារបរិស្ថាន» ។
របាយការណ៍បានលើកឡើងថា៖ «វិស័យរ៉ែទាំងមូលនៅតែជួបប្រទះបញ្ហាជាច្រើននៅក្នុងវិស័យទាំងនេះ» ។

នាយកប្រតិបត្តិអង្គការ សមធម៌កម្ពុជា លោក អៀង វុទ្ធី បាននិយាយថា ការសិក្សាករណីនៅលើដីរបស់ពួកគេបានចងក្រងជាឯកសារអំពីការបំពុលទឹក ការមិនមានផែនការគ្រប់គ្រងសំណល់សម្រាប់ប្រតិបត្តិការជីករករ៉ែ ព្រមទាំងការមិនចែករំលែកជាសាធារណៈនូវរបាយការណ៍វាយតម្លៃផលប៉ះពាល់បរិស្ថាន (EIA) ។
លោក វុទ្ធី បាននិយាយយ៉ាងដូច្នេះថា៖ «យើងព្រួយបារម្ភពីព្រោះធនធានធម្មជាតិមិនកកើតឡើងវិញនោះទេ ដូច្នេះ យើងចង់ឱ្យមានការគ្រប់គ្រងល្អប្រសើរជាងនេះ[ទៅលើការការពារធនធាន]សម្រាប់ជាប្រយោជន៍ជាតិ ។ យើងក៏ចង់ឱ្យការរុករករ៉ែកុំប៉ះពាល់ដល់ប្រជាជននិងបរិស្ថានផងដែរ» ។
លោក វុទ្ធី និយាយថា អ្នកភូមិធ្លាប់តែដាំដុះបង្កបង្កើនផលដំណាំនៅលើដីស្រែចម្ការរបស់ពួកគេ ប៉ុន្តែ ឥឡូវ ពួកគេមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យធ្វើទៀតឡើយ ។ ធនធានទឹករបស់ពួកគេក៏កំពុងរងផលប៉ះពាល់ផងដែរ ដោយសារតែវាហូរមកពីអណ្ដូងរ៉ែ ។
លោក វុទ្ធី បានបន្ថែមថា៖ «យើងបារម្ភពីការគ្រប់គ្រងការប្រើប្រាស់សារធាតុគីមី ។ វាចាំបាច់ត្រូវមានការតាមដានមើលឱ្យបានហ្មត់ចត់ ។ អ្នកភូមិបានអះអាងថា សារធាតុគីមីបានលេចជ្រាបចេញពីទីតាំងជីករ៉ែ។ អ្នកភូមិខ្លះគាត់មានបញ្ហាប៉ះពាល់ស្បែក»។
យោងតាមរបាយការណ៍ខាងលើ ក្រុមហ៊ុនជីករ៉ែនៅក្នុងខេត្តព្រះវិហារ គឺក្រុមហ៊ុន Delcom និង Xinshan ត្រូវបានចោទប្រកាន់ថា បានបំផ្លិចបំផ្លាញដីធ្លីសហគមន៍និងតំបន់ព្រៃឈើ និងបានបង្កការខូចខាតបរិស្ថានដោយសារការបញ្ចេញសារធាតុគីមីទៅក្នុងប្រភពទឹកដែលនៅក្បែរៗនោះ ។
ប្រភពនានាដែលបានផ្ដល់សម្ភាសន៍នៅក្នុងរបាយការណ៍ បាននិយាយថា «គុណភាពទឹកត្រូវបានធ្វើតេស្តក្នុងអំឡុងពេលរដូវវស្សា ។ លទ្ធផលបានបង្ហាញថា កម្រិតនីត្រាត (NO3) បានឡើងដល់ជាង ១០០០ក្រាម/លីត្រ ដែលជាកម្រិតខ្ពស់ខ្លាំងមែនទែន ។ ទឹកពណ៌ក្រហមមានន័យថា វាមានផ្ទុកជាតិពុលខ្លាំង» ។
អ្នកភូមិដែលរស់នៅផ្នែកខាងក្រោមទឹកពីតាំងរបស់ក្រុមហ៊ុន Delcom បានកត់សម្គាល់ឃើញថា កូនអូរតូចៗបានរងផលប៉ះពាល់ពីបញ្ហាគុណភាពទឹក ដែលប៉ះពាល់ដល់រុក្ខជាតិនិងសត្វដែលរស់នៅក្នុងទឹកនៅតាមតំបន់នោះ ។
ក្រុមហ៊ុន Delcom ត្រូវបានផ្ដល់ដីឱ្យ ១៨០០ហិកតាសម្រាប់ការរុករករ៉ែនៅក្នុងស្រុករវៀង ។ អ្នកភូមិដែលត្រូវបានសម្ភាស បាននិយាយថា «ពុំមានការខិតខំពិតប្រាកដណាមួយ»ត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីពិភាក្សាបញ្ហាជម្លោះដីធ្លីដ៏ស្មុគស្មាញជាមួយពួកគេ នៅឡើយទេ ។ ផ្ទុយទៅវិញ ពួកគេបានទទួលរងការបំភិតបំភ័យនិងការគំរាមកំហែងពីសំណាក់មន្ត្រីមូលដ្ឋាននិងតំណាងក្រុមហ៊ុន ។
អ្នកភូមិមួយរូបដែលប្រាប់ត្រឹមតែឈ្មោះ ឆេង បានប្រាប់ ខេមបូចា ថា ក្រុមហ៊ុន Delcom បានពង្រីកព្រំប្រទល់ដីរបស់ខ្លួន និង«បានចាប់យកដីចម្ការរបស់គាត់អស់ ៤ហិកតា» កាលពីឆ្នាំ២០២១ ។
លោក ឆេង បាននិយាយថា៖ «ពួកគេ [ក្រុមហ៊ុន]បានយកដីដោយគ្មានផ្ដល់សំណងអ្វីឡើយ ហើយឥឡូវនេះ គេមិនអនុញ្ញាតឱ្យយើងទៅធ្វើចម្ការនៅទីនោះទៀតទេ ។ វាជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សទាំងស្រុងហើយ» ។
លោក ឆេង បានបន្ថែមថា៖ «យើងប្រឈមនឹងការខ្វះដីធ្លីសម្រាប់ដាំដំឡូងនិងស្រូវ» ។ លោក ឆេង បានដាំដុះដំណាំនៅលើដីចម្ការរបស់ខ្លួនចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៤មក ហើយលោកបានចោទថា អាជ្ញាធរបានព្រងើយកន្តើយចំពោះបញ្ហារបស់ពួកគេពាក់ព័ន្ធនឹងក្រុមហ៊ុនរុករករ៉ែ ។
សំណួរដែលបានផ្ញើទៅកាន់ក្រុមហ៊ុន Delcom និង Xinshan ពុំទទួលបានការឆ្លើយតបឡើយ ។

ប្រធានមន្ទីររ៉ែនិងថាមពលខេត្តព្រះវិហារ លោក ស៊ុន ច័ន្ទរក្សា បានសុំមិនធ្វើការអត្ថាធិប្បាយលើរឿងនេះទេ ចំណែកឯអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋបាលខេត្ត លោក ណុប វុទ្ធី បានថ្លែងថា ការរកឃើញពីរបាយការណ៍ទាក់ទងនឹងការទន្រ្ទានដីចម្ការ គឺ«មិនពិតទេ» ។
លោក វុទ្ធី បាននិយាយថា៖ «បងប្អូនពលរដ្ឋគាត់ចេះតែលើកទ្បើងបញ្ហានេះ តាមពិត ក្រុមហ៊ុនធ្វើប្រតិបត្តិការដោយស្របច្បាប់នៅលើទីតាំងនោះ» ។ «ប៉ុន្តែ វាមិនពិតទេ [របាយការណ៍នោះ] ហើយប្រសិនបើពួកគេរកឃើញដី[ដែលត្រូវគេទន្ទ្រានយក] សូមមកកាន់រដ្ឋបាលខេត្ត ហើយយើងនឹងពិនិត្យមើលទៅលើរឿងនេះជាមួយគ្នា» ។
នៅក្នុងករណីសិក្សាមួយផ្សេងទៀតនៅខេត្តរតនគិរី អ្នកភូមិព្រួយបារម្ភបំផុតអំពីការបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ និងដីធ្លីរបស់ពួកគេ ដែលទាក់ទងនឹងសកម្មភាពរុករករ៉ែរបស់ក្រុមហ៊ុន Angkor Gold និង Mesco Gold ។
ពួកគេបាននិយាយថា ពុំមានការពិគ្រោះយោបល់ជាសាធារណៈគ្រប់គ្រាន់ឡើយនៅមុនការចាប់ផ្ដើមប្រតិបត្តិការរុករករ៉ែ និងថា ពួកគេត្រូវបានបង្ខិតបង្ខំឱ្យលក់ដីដើម្បីបើកផ្លូវសម្រាប់អណ្ដូងរ៉ែ ។
របាយការណ៍បានគូសបញ្ជាក់ថា៖ «ការព្រួយបារម្ភនេះគឺដូចគ្នានឹងការព្រួយបារម្ភអំពីការបំផ្លិចបំផ្លាញដែលកំពុងបន្តទៅលើព្រៃឈើនិងដីស្រែចម្ការដែលសំខាន់បំផុតចំពោះការរស់រានរបស់អ្នកភូមិ» ។
ទាំងក្រុមហ៊ុន Angkor Gold និង Mesco ពុំបានឆ្លើយតបភ្លាមៗចំពោះសំណួររបស់ ខេមបូចា ឡើយ ។
អភិបាលខេត្តរតនគិរី លោក ញ៉ែម សំអឿន ពុំអាចទាក់ទងសុំការអត្ថាធិប្បាយបានទេ ។
ដូចគ្នានេះដែរ លោក អ៊ឹង ឌីប៉ូឡា អគ្គនាយកនៃអគ្គនាយកដ្ឋានធនធានរ៉ែរបស់ក្រសួងរ៉ែនិងថាមពល និងលោក ផៃ ប៊ុនឈឿន អ្នកនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថាន មិនបានឆ្លើយតបនឹងសំណួរទេ ៕
ប្រែសម្រួលពីអត្ថបទភាសាអង់គ្លេស៖ Human Rights Violation, Deforestation Evident in Cambodia’s Gold Mine Operations Over 20 Years – Report