គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) បានបដិសេធសំណើសំខាន់ៗរបស់សង្គមស៊ីវិល និងគណបក្សប្រឆាំង ដែលមានបំណងចង់ធ្វើឱ្យមានតម្លាភាព និងភាពត្រឹមត្រូវនៅក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតជាតិខែកក្កដាកាន់តែប្រសើរឡើង។
លោក ហង្ស ពុទ្ធា អ្នកនាំពាក្យ គ.ជ.ប បានប្រាប់ខេមបូចា ថា សេចក្តីព្រាងចុងក្រោយនៃបទបញ្ជា និងនីតិវិធីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិ គ្រោងនឹងត្រូវផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈនៅអំឡុងសប្តាហ៍នេះ។
លោកបានអះអាងថា ប៉ុន្តែសំណើជាច្រើនរបស់គណបក្សប្រឆាំង និងក្រុមសង្គមស៊ីវិល ដែលពួកគេអះអាងថា ដើម្បីកែលម្អតម្លាភាព និងភាពត្រឹមត្រូវនៃការបោះឆ្នោតនឹងមិនត្រូវបានអនុវត្តនោះទេ ពីព្រោះវាមិនមានប្រសិទ្ធភាព ឬមិនស្របតាមច្បាប់។
ជុំវិញសំណើរបស់គណបក្សប្រឆាំង និងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលនេះ លោក ពុទ្ធា មានប្រសាសន៍ថា៖ «អង្គការសង្គមស៊ីវិលធ្វើតិច និយាយធំ ។ ពួកគាត់ជឿថា ធ្វើតាមទស្សនៈរបស់គាត់នឹងធ្វើឲ្យការ បោះឆ្នោតសេរីនិងត្រឹមត្រូវ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា នេះគឺជាទស្សនៈមិនត្រឹមត្រូវទេ»។
គណៈកម្មាធិការ ដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា (ខុមហ្វ្រែល) បានដាក់ជូនសំណើចំនួន៥៨ ចំណុច ប៉ុន្តែគ្មានសំណើណាមួយត្រូវបាន គ.ជ.ប ទទួលយកនោះទេ។ នេះបើតាមលោក កន សាវាង្ស អ្នកសម្របសម្រួលកម្មវិធីតស៊ូមតិ និងឃ្លាំមើលរបស់ ខុមហ្រ្វែល។
លោកមានប្រសាសន៍ថា ខុមហ្វ្រែលបានពិនិត្យមើលច្បាប់ចម្លងនៃសេចក្តីព្រាងនីតិវិធីចុងក្រោយរបស់ គ.ជ.ប កាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែធ្នូ។
លោកថ្លែងថា៖ «គ្មានចំណុចណាមួយ [ដែលលើកឡើងដោយខុមហ្វ្រែល] ត្រូវបានគ.ជ.ប ទទួលយកសម្រាប់ការកែលម្អទេ ប៉ុន្តែក្នុងនាមជាអង្គការសង្គមស៊ីវិល យើងនឹងបន្តឃ្លាំមើល [ ការបោះឆ្នោត]»។ លោកបន្តថា ការខកខានមិនបានធ្វើការកែលម្អដែលបានស្នើឡើង «នឹងប៉ះពាល់ការបោះឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ហេតុនេះហើយ គេគួរបញ្ចូលសំណើទៅក្នុងបទបញ្ជានិងនីតិវិធីនៃការបោះឆ្នោត»។
ប្រទេសកម្ពុជានៅមិនទាន់ឆ្លើយតបទៅតាមតម្រូវការដែលចាំបាច់សម្រាប់ការបោះឆ្នោតដោយសេរី យុត្តិធម៌ និងបើកចំហនៅឡើយទេ។ នេះបើយោងតាមការវាយតម្លៃមុនការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០២២ របស់បណ្តាញអាស៊ី សម្រាប់ការបោះឆ្នោតដោយយុត្តិធម៌ ជាបណ្តាញនៃអង្គការក្នុងតំបន់ឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ដែលអង្គការខុមហ្វ្រែលជាសមាជិកផងដែរនោះ។
លោក ពុទ្ធា មានប្រសាសន៍ថា គ.ជ.ប បានទទួលយកសំណើច្រើនជាង១៨០ អំឡុងពេលនៃការផ្តល់យោបល់កាលពីខែវិច្ឆិកា។ លោកអះអាងថា គ.ជ.ប បានច្រានចោលសំណើតែ២២ប៉ុណ្ណោះ បើទោះបីជាលោកទទួលស្គាល់ សំណើទាំងនោះរួមមានការកែលម្អសំខាន់ៗដែលស្នើដោយអង្គការខុមហ្វ្រែល និងគណបក្សប្រឆាំងក៏ដោយ។
លោក ពុទ្ធា មិនបានឆ្លើយតបចំពោះសំណើសុំការបញ្ជាក់អំពីថាតើ គ.ជ.ប បានទទួលយកសំណើណាមួយរបស់អង្គការខុមហ្វ្រែលដែរឬទេ។
ចំណុចជាច្រើននៃសំណើរបស់ខុមហ្វ្រែល ក៏ត្រូវបានលើកឡើងដោយគណបក្សនយោបាយបួនផ្សេងទៀតដែរ មានគណបក្សភ្លើងទៀន គណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន និងគណបក្សខ្មែររួបរួមជាតិ ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងភាពមិនប្រក្រតីដែលត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងនីតិវិធីបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់កាលពីខែមិថុនាឆ្នាំមុន។
តំណាងមកពីគណបក្សទាំងបួនអះអាងថា ពួកគេមិនទាន់ទទួលបានការឆ្លើយតបពី គ.ជ.ប នៅឡើយទេ ប៉ុន្តែមានការបារម្ភ ប្រសិនបើគ្មានសំណើណាមួយរបស់ខ្លួនត្រូវបានយកទៅអនុវត្តនោះ។
លោក យ៉េង វីរៈ ប្រធានគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋានមានប្រសាសន៍ថា៖ «គណបក្សនយោបាយគឺជាតួអង្គសំខាន់នៅក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោត ហើយប្រសិនបើសំណើត្រូវបានច្រានចោល និងមិនពិចារណានោះ វានឹងប៉ះពាល់ដល់ដំណើរការបោះឆ្នោត»។
នៅក្នុងចំណោមសំណើផ្សេងទៀត ខុមហ្វ្រែល និងគណបក្សនយោបាយបួនផ្សេងទៀតបានទទូចឲ្យ គ.ជ.ប កុំឱ្យមានការបិទទ្វារ និងបង្អួចនៅតាមការិយាល័យបោះឆ្នោត អំឡុងពេលរាប់សន្លឹកឆ្នោត ដើម្បីធានាតម្លាភាព និងហាមឃាត់មិនឲ្យមានវត្តមានកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ និងមន្ត្រីនៅក្រៅការិយាល័យបោះឆ្នោត។
ពួកគេក៏បានស្នើឱ្យ គ.ជ.ប ហាមឃាត់ការបង្រៀនអ្នកបោះឆ្នោតឱ្យគូសលើសន្លឹងឆ្នោតគំរូ ក្នុងអំឡុងពេលឃោសនា ដែលនឹងធ្វើឱ្យពលរដ្ឋមានការភាន់ច្រឡំ ខណៈគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានធ្វើសកម្មភាពនេះដដែលៗនៅមុនការបោះឆ្នោត។
នៅក្នុងសំណើដែលខ្លួនបានដាក់ជូន គ.ជ.ប អង្គការខុមហ្វ្រែលបានអះអាងថា៖ «ការអនុញ្ញាតឱ្យពលរដ្ឋឃ្លាំមើលការរាប់សន្លឹកឆ្នោតគឺដើម្បីធានានូវតម្លាភាពក្នុងការរាប់សន្លឹកឆ្នោត។ ការបិទរបង បិទទ្វារ និងបង្អួចការិយាល័យបោះឆ្នោត…នឹងនាំឲ្យមានការសង្ស័យជុំវិញការរាប់សន្លឹកឆ្នោត»។
លោក ហង្ស ពុទ្ធា ថ្លែងថា ការបិទទ្វារ និងបង្អួចអំឡុងពេលរាប់សន្លឹកឆ្នោតគឺធ្វើឡើងក្នុងបំណងការពារសន្តិសុខ និងមិនប៉ះពាល់ដល់ការបូកសរុបសន្លឹកឆ្នោតនោះទេ ពីព្រោះគណបក្សនីមួយៗមានតំណាងរបស់ខ្លួនចូលរួម ហើយអ្នកសង្កេតការបោះឆ្នោតឯករាជ្យក៏មានវត្តមានផងដែរ។
លោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានឱ្យដឹងថា សំណើដើម្បីកែប្រែបទបញ្ជា និងនីតិវិធីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតមិនមែនជាបញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរទេ ដោយអះអាងថា ការបិទទ្វារបង្អួចអំឡុងពេលបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់គឺដោយសារតែបញ្ហាអាកាសធាតុ។
លោកថ្លែងថា៖ «ការបិទ [ ទ្វារនិងបង្អួច ] គឺដោយសារតែបញ្ហាអាកាសធាតុ អំឡុងពេលមានភ្លៀងឬខ្យល់ ហើយការនេះអនុវត្តតែចំពោះការិយាល័យបោះឆ្នោតណាដែលមានបញ្ហាកើតឡើងប៉ុណ្ណោះ»។
លោកមានប្រសាសន៍ថា គណបក្សប្រជាជនដែលឈ្នះការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ដោយងាយកាលពីឆ្នាំមុនគ្មានបញ្ហាជាមួយនឹងនីតិវិធីបោះឆ្នោតទេ ហើយមិនបានដាក់សំណើណាមួយទៅ គ.ជ.ប ដែរ។
សំណើមួយទៀតរបស់អង្គការខុមហ្វ្រែលរួមមានរារាំងមន្ត្រីមូលដ្ឋានមិនឱ្យកត់ត្រាព័ត៌មានអ្នកបោះឆ្នោតនៅក្បែរការិយាល័យបោះឆ្នោត ដែលគេសង្កេតឃើញកើតមាន អំឡុងពេលបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់។
លោក កន សាវាង្ស បានលើកឡើងថា៖ «នៅពេលអាជ្ញាធរអង្គុយចាំកត់ឈ្មោះនៅការិយាល័យបោះឆ្នោត នេះគឺជាការគំរាមកំហែង ហើយវាប្រាកដជាប៉ះពាល់ការសម្រេចចិត្តរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ»។
បញ្ហាមួយក្នុងចំណោមបញ្ហាដ៏ចម្រូងចម្រាសបំផុតដែលត្រូវបានលើកឡើងដោយអង្គការខុមហ្វ្រែល និងគណបក្សបួនផ្សេងទៀតនោះ គឺផ្តោតលើការកែប្រែការប្រើប្រាស់ទម្រង់ ១១០២ ដែលជាកំណត់ហេតុរាប់សន្លឹកឆ្នោត រួមទាំងសន្លឹកឆ្នោតមិនបានការផងដែរ។
មុនការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ សំណៅទម្រង់១១០២ផ្លូវការត្រូវបានចែកជូនតំណាងមកពីគណបក្សនយោបាយទាំងអស់ បន្ទាប់ពីបិទបញ្ចប់ការរាប់សន្លឹកឆ្នោតនៅតាមការិយាល័យរាប់សន្លឹកឆ្នោតនីមួយៗ ប៉ុន្តែពេលនេះទម្រង់នេះមិនត្រូវបានគេចែកជូនដោយផ្ទាល់ទៀតទេ។
ជាជំនួសមកវិញ ទម្រង់នេះត្រូវបានសរសេរជាបីច្បាប់។ មួយច្បាប់ត្រូវបិទនៅក្រៅការិយាល័យរាប់សន្លឹកឆ្នោតសម្រាប់តំណាងគណបក្សនយោបាយនិងអ្នកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ដើម្បីថតយក មួយច្បាប់ទៀតរក្សានៅក្នុងកញ្ចប់សុវត្ថិភាព និងច្បាប់ទី៣ ត្រូវបញ្ជូនទៅគណៈកម្មាធិការរៀបចំការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ដើម្បីបោះត្រាសម្រាប់ជាលទ្ធផលចុងក្រោយ។
គណបក្សប្រឆាំងបានសម្តែងការព្រួយបារម្ភថា ច្បាប់ចម្លងចុងក្រោយអាចត្រូវបានកែប្រែ ដោយសារតែនីតិវិធីរបស់ គ.ជ.ប អនុញ្ញាតឱ្យកែដោយប្រើទឹកលុប។ លោក ហង្ស ពុទ្ធា បានច្រានចោលការព្រួយបារម្ភទាំងនេះ។
លោក ហង្ស ពុទ្ធា បញ្ជាក់ថា៖ «ខ្ញុំគិតថា វាគ្រាន់តែជាទិចនិចនយោបាយហើយពួកគេប្រហែលជាគិតថា ទិន្នន័យនៅក្នុងទម្រង់១១០២ អាចត្រូវបានកែប្រែ ប៉ុន្តែ គ.ជ.ប ធានារួចហើយនូវតម្លាភាពដោយបិទទម្រង់នេះនៅតាមការិយាល័យបោះឆ្នោត»។
អង្គការខុមហ្វ្រែលក៏បានស្នើទៅ គ.ជ.ប ឱ្យដោះស្រាយបណ្តឹងដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោតដោយផ្ទាល់ជាជាងបញ្ជូនបញ្ហាទាំងនេះទៅតុលាការ ដូចជានៅក្នុងករណីលោក សុន ឆ័យ អនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន ដែលបានហៅ គ.ជ.ប ថា លម្អៀងដែលបណ្តាលឱ្យមានបណ្តឹងបរិហារកេរ្តិ៍ពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និង គ.ជ.ប។
លោក ហង្ស ពុទ្ធា ថ្លែងថា៖ «យើងមិនបានប្តឹងគាត់ [ សុន ឆ័យ ] ដោយសារបណ្តឹងពាក់ព័ន្ធការបោះឆ្នោតទេ យើងគ្រាន់តែប្តឹងគាត់ ដើម្បីការពារភាពស្របច្បាប់របស់យើងនៅក្នុងករណីបរិហារកេរ្តិ៍ប៉ុណ្ណោះ។ ប្រសិនបើយើងមិនប្តឹងគាត់ វាមានន័យថា អ្វីដែលគាត់និយាយគឺជាការពិត»។
លោកបានបន្ថែមថា សំណើផ្សេងទៀតដែលស្នើឡើងដោយក្រុមមួយចំនួន «មិនអាចអនុវត្តបានទេជាក់ស្តែង» ដូចជាសំណើបង្កើនចំនួនអាសនៈសភានៅតាមខេត្តចំនួន៩ ដូចជាខេត្តព្រះវិហារ និងកោះកុង ដែលមានត្រឹមមួយអាសនៈ។
លោកបន្តថា គ.ជ.ប មិនមានអំណាចក្នុងការកែប្រែបែបនេះ ឬបង្កើតការិយាល័យបោះឆ្នោតនៅតាមព្រំដែន ដែលជាសំណើមួយផ្សេងទៀត។
លោកថ្លែងថា៖ «គ.ជ.ប មិនអាចទទួលយកអ្វីដែលផ្ទុយនឹងច្បាប់បានទេ ខណៈសំណើមួយចំនួនមិនអាចអនុវត្តបាននៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែង។ យើងក៏ពិនិត្យមើលការអនុវត្តជាក់ស្តែងថា តើវាអាចទៅរួចឬអត់»។
លោក យ៉ែម ប៉ុញ្ញារិទ្ធ អនុប្រធានគណបក្សខ្មែររួបរួមជាតិបានប្រាប់ខេមបូចាថា សំណើឱ្យកែប្រែបទបញ្ជា និងនីតិវិធីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតគឺសំដៅដល់ការធានាភាពត្រឹមត្រូវ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ដើម្បីកសាងភាពជឿជាក់រវាងស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត អ្នកប្រកួតប្រជែង និងប្រជាពលរដ្ឋដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតចាំបាច់ត្រូវកសាងតម្លាភាព។ យើងមិនបានស្នើ [ឱ្យកែ] ដោយគ្មានហេតុផលនោះទេ ហើយរឿងនេះនឹងប៉ះពាល់ដល់ទំនុកចិត្តចំពោះការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣ និងបង្កើតជាចម្ងល់សម្រាប់សាធារណជន»៕
រាយការណ៍បន្ថែមដោយ ផុន សុទ្ធីរ័ត្ន
