ស្របពេលខួបលើកទី៣០ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសខិតជិតចូលមកដល់ រដ្ឋាភិបាលនិងក្រុមសង្គមស៊ីវិលប្រារព្ធការចងចាំពីទិវានេះតាមបែបផែនផ្សេងៗគ្នា។
កាលពីថ្ងៃចន្ទ លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន បានចេញអនុក្រឹត្យមួយដោយអនុញ្ញាតឲ្យប្រើប្រាស់ក្រដាសប្រាក់ថ្មី ៣០.០០០រៀល ដោយមានរូបលោកផ្ទាល់ និងសម្តេចព្រះបរមរតនកោដ្ឋ សម្តេចព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ ដែលលោកទាំងពីរបានដឹកនាំភាគីចរចានៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ដែលត្រូវបានចាត់ទុកថាបានត្រួសត្រាយផ្លូវដើម្បីបញ្ចប់សង្រ្គាមស៊ីវិលដ៏យូរអង្វែងនៅកម្ពុជា។ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សកាន់អំណាចនិយាយថា ក្រដាសប្រាក់ថ្មី ដែលបានដាក់នូវលាយល័ក្ខអក្សរសំដៅទៅកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស និងខួបរំឭក គឺមានគោលបំណងផ្តល់កិត្តិយសដល់អ្នកដែលជ្រោមជ្រែងបង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងនេះឡើង។
ប៉ុន្តែក្រុមសង្គមស៊ីវិលបានជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលធ្វើកិច្ចការបន្ថែមពីលើការត្រឹមតែបញ្ចេញជានិមិត្តរូប និងប្រកាន់ខ្ជាប់ឲ្យបានខ្ពស់ជាងមុនចំពោះការប្តេជ្ញាលើបទដ្ឋានសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដូចដែលមានចែងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀង។ សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សលោក ស្រ៊ុន ស្រ៊ន និយាយថា លក្ខខណ្ឌចែងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព ដែលបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ដោយតំណាងពីភាគីទាំងបួន និងរដ្ឋាភិបាលប្រទេសចំនួន១៨ ផ្សេងទៀត គឺនៅតែមានឥទ្ធិពលមកទល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។
លោកស្រ៊នបានលើកឡើងពីលក្ខខណ្ឌនយោបាយពេញលេញដើម្បីបង្កើតជាប្រព័ន្ធពហុបក្សនៃនីតិរដ្ឋ ដោយមានការការពារពីសិទ្ធិមនុស្ស។ ទោះបីជាមានចំណាត់ការផ្លូវការដើម្បីរំឭកពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព ដូចជា ក្រដាសប្រាក់ថ្មីក៏ដោយ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះត្រូវបានយកទៅប្រើប្រាស់ដើម្បីប្រយោជន៍នយោបាយកាន់តែខ្លាំងជាងមុន។ សមាជិកគណបក្សប្រឆាំងនិយាយថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលជាគណបក្សកាន់អំណាច បានខកខាននៅក្នុងការគោរពតាមលក្ខខណ្ឌតម្រូវឲ្យមានការជ្រោមជ្រែងការពារ ដូចដែលមានចែងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀង ខណៈរដ្ឋាភិបាលនិយាយថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះលែងមានសុពលភាពតទៅទៀតហើយ។ កាលពីឆ្នាំមុន រដ្ឋាភិបាលបានលុបចោលការឈប់សម្រាកជាផ្លូវការនៃទិវាកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ហើយនៅឆ្នាំ ២០១៧ លោក ហ៊ុន សែន បានពណ៌នាកិច្ចព្រមព្រៀងនេះថា «ដូចខ្មោច»។
សម្រាប់លោកស្រ៊ន កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនេះគឺនៅរស់រវើកនៅឡើយ។
លោកបានថ្លែងថា៖ «ស្របពេលពួកគេ [រដ្ឋាភិបាល] លុបចោលកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលាពីប្រតិទិន ហើយជំនួសដោយក្រដាសប្រាក់វិញ ការណ៍នេះនឹងធ្វើឲ្យពលរដ្ឋពិភាក្សាពីកិច្ចព្រមព្រៀងនេះកាន់តែច្រើន ដោយសារយើងនឹងប្រើក្រដាសប្រាក់នេះប្រចាំថ្ងៃ»។
លោកស្រ៊នបានលើកឡើងថា រដ្ឋាភិបាលបានចាត់ទុកក្រុមអ្នកគាំទ្រកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសនាពេលបច្ចុប្បន្នថាជាជនក្បត់ ដោយបានសម្តែងមន្ទិលចំពោះការចាត់ទុកដូចនេះ នៅពេលមានបញ្ចេញក្រដាសប្រាក់ថ្មីដើម្បីផ្សព្វផ្សាយពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស។
លោកបានចោទសួរថា៖ «តើយើងជាក្រុមប្រឆាំងយ៉ាងម៉េចនៅពេលកិច្ចព្រមព្រៀងនេះស្ថិតនៅលើក្រដាសប្រាក់? តើជាការខុសឬដែលយើងគាំទ្រកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ?»។
លោកស្រ៊នបានបន្តថា ស្ថានភាពនយោបាយនៅកម្ពុជាមានផ្ទុកទៅដោយការគំរាមកំហែង និងថែមទាំងការចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ ដែលលោកបានពណ៌នាថា ជាការបំពាននីតិរដ្ឋធ្ងន់ធ្ងរ។
រដ្ឋាភិបាលនៅតែប្រកាន់ជំហរថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនេះ បើទោះបីជាមានលក្ខណៈប្រវត្តិសាស្រ្តនិងមានសារសំខាន់ចំពោះជាតិគឺ លែងមានសុពលភាពតទៅទៀតហើយ។
លោក ជិន ម៉ាលីន អនុប្រធានគណៈកម្មការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា និងអ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ បាននិយាយថា ស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីសត្រូវបានបញ្ចប់ បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតឆ្នាំ ១៩៩៣។ លោកបានបញ្ជាក់ថា តួនាទីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះក្នុងបរិបទដឹកនាំប្រទេសជារដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យគឺត្រូវបានផ្លាស់ទៅឲ្យរដ្ឋធម្មនុញ្ញជំនួសវិញ។
លោកបានបន្តថា ការអនុវត្តតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺជាគោលដៅពិតប្រាកដមួយ និងថារដ្ឋាភិបាលបានប្រកាន់ខ្ជាប់ទៅនឹងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព និងគោលការណ៍ដែលមានចែងក្នុងនោះផងដែរ។
អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលលោក ផៃ ស៊ីផាន បានលើកឡើងថា ក្រដាសប្រាក់ថ្មីបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីប្រវត្តិសាស្រ្តជាតិ និងជាផ្នែកមួយនៃការរំឭកពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព។ ក្រដាសប្រាក់ថ្មី ៣០.០០០រៀលមានរូបលោក ហ៊ុន សែន និងសម្តេចព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ចាប់ដៃលើកឡើងរួមគ្នា អំឡុងពេលពិធីស្វាគមន៍ការយាងនិវត្តន៍របស់ព្រះអង្គមកកម្ពុជាវិញនៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៩១ ដោយបញ្ចប់ការនិរទេសរបស់ព្រះអង្គ បន្ទាប់ពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសត្រូវបានចុះហត្ថលេខា។
លោកផៃ ស៊ីផាន បានបានបន្ថែមថា លោក ហ៊ុន សែន និង សម្តេចព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ គឺជាតួអង្គចម្បងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនេះ ដែលមានរួមបញ្ចូលតំណាងពីក្រុមខ្មែរក្រហម និងរណសិរ្សជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។
លោកបានថ្លែងថា៖ «វីរជនទាំងពីររូបនេះគឺយើងត្រូវតែគោរព» ដោយបន្ថែមថា ក្រដាសប្រាក់ថ្មីនឹងជួយឲ្យពលរដ្ឋកម្ពុជាយល់ពីភាពជាអ្នកដឹកនាំរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី និងតួនាទីរបស់លោកក្នុងដំណើរការសន្តិភាព។
ក្រៅពីការចេញនូវក្រដាសប្រាក់ថ្មី មេដឹកនាំសង្គមស៊ីវិលនិយាយថា កម្ពុជាស្ថិតនៅលើផ្លូវដ៏វែងឆ្ងាយទៅមុខទៀត មុនពេលអាចបំពេញតាមគ្រប់កាតព្វកិច្ច ដែលមានចែងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀង។
លោកស្រី ចក់ សុភាព នាយកប្រតិបត្តិមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា និយាយថា អង្គការរបស់លោកស្រីបានក្រើនរំឭករដ្ឋាភិបាលថា ការគោរពកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពមិនត្រឹមតែមានន័យថា ធានាថា មិនមានសង្រ្គាម ឬជម្លោះប្រដាប់អាវុធក្នុងប្រទេសប៉ុណ្ណោះនោះទេ។ លោកស្រីបានបន្តថា លើសពីនេះ ស្មារតីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសទាមទារឲ្យសង្គមមួយមានការគោរពផ្នែកយុត្តិធម៌សង្គម សមភាព ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងស្ថាប័នគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
លោកស្រីបានថ្លែងថា៖ «ជាពេលវេលាសំខាន់ដែលរដ្ឋាភិបាលត្រូវចាត់ចំណាត់ការមុតមាំដើម្បីកែប្រែស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សដែលកំពុងចុះដុនដាប និងធ្វើឲ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរីកចម្រើនស្របទៅតាមការប្តេជ្ញាដែលបានធ្វើឡើងកាលពីបីទសវត្សរ៍មុននេះ»៕
ប្រែសម្រួលពីអត្ថបទភាសាអង់គ្លេស៖ Government to release banknote with image of Hun Sen, late King to mark 30th anniversary of Paris Peace Agreements
