កើតនៅភាគនិរតីប្រទេសវៀតណាម លោក សឺន សានស៊ី អាយុ ៧៣ ឆ្នាំ ជាជនជាតិខ្មែរកើតពីឪពុកម្តាយមានសញ្ជាតិខ្មែរបានចាកចេញពីស្រុកកំណើតមកកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ១៩៨៤ ហើយមករស់នៅខេត្តសៀមរាបតាំងពីឆ្នាំ១៩៩១មកម្ល៉េះ។
សព្វថ្ងៃ លោកសានស៊ី ជាតំណាងសហគមន៍ខ្មែរក្រោមខេត្តសៀមរាបដែលជាតំណែងមួយជំរុញឱ្យលោកតស៊ូមតិជាញឹកញាប់ក្នុងការជួយឱ្យរូបលោកនិងខ្មែរក្រោមផ្សេងទៀតដែលនៅកម្ពុជាទទួលបានអត្តសញ្ញាណបណ្ណពីរដ្ឋាភិបាល។ រូបលោកផ្ទាល់មិនមានអត្តសញ្ញាណបណ្ណតាំងពីឆ្នាំ២០០៨ នៅពេលដែលអត្តសញ្ញាណបណ្ណរបស់លោកផុតកំណត់ ហើយមន្ត្រីមូលដ្ឋានមិនព្រមធ្វើថ្មីឱ្យ។
លោកបានប្រាប់ថា៖ «តាំងពីឆ្នាំ២០០៨មក ខ្ញុំបានស្នើសុំទៅសាលាក្រុងសៀមរាបឱ្យជួយ៤ដង និងសាលាខេត្តសៀមរាប៧ដង»។
នៅឆ្នាំ ២០១៩ លោក សានស៊ី បានដឹកនាំសមាជិកសហគមន៍ខ្មែរក្រោមជាង ១០០ នាក់ ទៅជួបជាមួយខាងស្នងការ និងខាងផ្នែកអន្តោប្រវេសន៍ខេត្តសៀមរាប ដើម្បីបញ្ជាក់ថាពួកគាត់ជាពលរដ្ឋខ្មែរ ប៉ុន្តែមនុស្សជាង៤០ នាក់ក្នុងក្រុមនោះមិនទាន់ទទួលបានអត្តសញ្ញាណបណ្ណនៅឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញចំនួនអ្នកមិនទទួលបានអត្តសញ្ញាណបណ្ណចេះតែកើនឡើងរហូតដល់១១៤នាក់។ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ លោក សានស៊ី បានជំរុញឱ្យសាលាក្រុង និងអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធពន្លឿនការចេញអត្តសញ្ញាណបណ្ណ ដោយផ្ញើឯកសារមួយចំនួនដូចជា ប្រវត្តិរូបសង្ខេប សៀវភៅស្នាក់នៅ កាលបរិច្ឆេទមកដល់ប្រទេសកម្ពុជា និងវិញ្ញាបនបត្រពីសមាគមខ្មែរក្រោមជាដើម។
ខ្មែរក្រោម ឬ «ខ្មែរនៅតំបន់ខាងក្រោម» គឺជាជនជាតិខ្មែរភាគតិចមកពីតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គក្នុងប្រទេសវៀតណាម។ រយៈពេលច្រើនឆ្នាំមកហើយដែលច្បាប់ជាច្រើនរបស់កម្ពុជាបានទទួលស្គាល់សិទ្ធិរបស់ពួកគាត់ក្នុងការទទួលបានសញ្ជាតិខ្មែរ ប៉ុន្តែអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានមានការយឺតយ៉ាវក្នុងការផ្តល់អត្តសញ្ញាណបណ្ណដល់ពួកគាត់។
ចាន់ សុវឿន អាយុ៦៤ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅខេត្តត្រាវិញ ប្រទេសវៀតណាម។ ខេត្តនេះត្រូវបានខ្មែរក្រោមជាច្រើនហៅថាខេត្តព្រះត្រពាំង ជាឈ្មោះខ្មែរមុនពេលត្រូវបានអាណាចក្រអណ្ណាមបញ្ចូលក្នុងទឹកដីរបស់ពួកគេនៅសតវត្សទី១៨។ ទោះបីជាលោកបានផ្លាស់មកប្រទេសកម្ពុជាតាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣ ហើយបច្ចុប្បន្នរស់នៅក្នុងស្រុកប្រាសាទបាគង ខេត្តសៀមរាបយ៉ាងណាក្តី ប៉ុន្តែនៅពេលដែលអត្តសញ្ញាណបណ្ណរបស់លោកបានឆេះក្នុងហេតុការណ៍អគ្គិភ័យមួយ អាជ្ញាធរបដិសេធធ្វើថ្មីឱ្យលោក។
លោកបានបន្តថា៖ «ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមក ខ្ញុំបានទៅសួរអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធនៅខណ្ឌច្បារអំពៅ [សុំអត្តសញ្ញាណប័ណ្ណថ្មី] ហើយអាជ្ញាធរបានឆ្លើយថាឈ្មោះខ្ញុំមិនមានក្នុងបញ្ជីទៀតទេ»។
សព្វថ្ងៃនេះ លោកសុវឿន ស្ថិតក្នុងចំណោមមនុស្ស១១៤នាក់ក្នុងបញ្ជីអ្នកគ្មានអត្តសញ្ញាណបណ្ណរបស់លោកសាន់ស៊ី។
លោក នៅ អេងវណ្ណនី ស្នងការរងនគរបាលខេត្តសៀមរាប បានប្រាប់ខេមបូចាថាមន្ត្រីជំនាញកំពុងពិនិត្យលើសំណើសុំពន្លឿនការធ្វើអត្តសញ្ញាណបណ្ណសម្រាប់ក្រុមពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមទាំងនេះ។
លោក អេងវណ្ណនី មានប្រសាសន៍ថា៖ «ឯកសារនោះ ស្នងការដ្ឋានខេត្តបានធ្វើការស្រាវជ្រាវរួចហើយ និងបានបញ្ជូនទៅសាលាខេត្តវិញ ហើយខាងសាលាខេត្តនឹងបញ្ជូនមកឱ្យស្នងការខេត្តពិនិត្យឡើងវិញម្ដងទៀត»។
លោកបន្តថាមន្ត្រីគ្រាន់តែស្វែងរកឯកសារដូចជាសំបុត្រកំណើត និងសៀវភៅផ្លាស់ប្តូរការស្នាក់នៅបន្ទាប់ពីផ្លាស់មកពីខេត្តផ្សេង ដើម្បីបញ្ជាក់ពីសញ្ជាតិ។
លោកបានបន្ថែមថា៖ «ប្រសិនបើពួកគាត់មានឯកសារគ្រប់គ្រាន់ ហើយផ្លាស់ប្ដូរមករស់នៅខេត្តសៀមរាប ដូច្នេះមានន័យថា គ្រប់អាជ្ញាធរទទួលស្គាល់ពួកគាត់ជាខ្មែរក្រោម និងចុះបញ្ជី ព្រមទាំងផ្ដល់ឯកសារជូនពួកគាត់»។
ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមប្រមាណ១លាននាក់រស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ នេះបើយោងតាមលោក សឺន ជុំជួន អគ្គលេខាធិការសមាគមខ្មែរកម្ពុជាក្រោមដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស និងអភិវឌ្ឍន៍។
លោក ជុំជួន បានប្រាប់ថា៖ «ក្នុងចំណោមមនុស្សជិតមួយលាននាក់ហ្នឹងមានតែ ២០ ទៅ ៣០ ភាគរយប៉ុណ្ណោះដែលមិនទាន់ទទួលបានឯកសារស្របច្បាប់»។
លោក ជុំជួន បានថ្លែងថាភាពយឺតយ៉ាវដូចករណីនៅខេត្តសៀមរាបជារឿយៗត្រូវចំណាយពេលរាប់ឆ្នាំដើម្បីដោះស្រាយ ដែលលោកយល់ថាគ្មានហេតុផលអ្វីដែលត្រូវយឺតបែបនោះទេ។
លោកបានសំណូមពរថា៖ «ដូច្នេះ [ស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធគួរតែ] ជួយពន្លឿនឱ្យបានលឿនបន្តិច»។
មានកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងជាប្រវត្តិសាស្ត្រចំនួនបីក្នុងការបញ្ជាក់សិទ្ធិជាពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម នេះបើយោងតាមលោក ជុំជួន។ ទី១ គឺព្រះរាជសេចក្ដីថ្លែងការណ៍របស់សម្តេចនរោត្តម សីហនុ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩២ ដែលបញ្ជាក់ពីសិទ្ធិជាពលរដ្ឋសម្រាប់ជនជាតិខ្មែរដែលកើតនៅប្រទេសវៀតណាម។ មួយទៀត គឺការប្រកាសរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងឆ្នាំ ២០០៥ ដែលថា ខ្មែរក្រោមដែលចូលមកកម្ពុជាត្រូវបានផ្តល់សញ្ជាតិខ្មែរដោយស្វ័យប្រវត្តិ។ ជាចុងក្រោយ ច្បាប់ស្តីពីសញ្ជាតិខ្មែរឆ្នាំ ១៩៩៦ ដែលត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មឆ្នាំ ២០១៨ ចែងយ៉ាងច្បាស់ថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរណាដែលកើតពីឪពុកម្តាយមានសញ្ជាតិខ្មែរ នៅគ្រប់ទីកន្លែង ត្រូវតែទទួលបានសញ្ជាតិខ្មែរដោយស្វ័យប្រវត្តិ។
លោក ជុំជួន បានមានប្រសាសន៍បន្ថែមថា៖ «ផ្អែកទៅលើបទដ្ឋានទាំងអស់នេះ គឺអាចយកមកប្រើប្រាស់បានសម្រាប់ខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ដែលមកពីទឹកដីកម្ពុជាក្រោមទទួលបានឯកសារស្របច្បាប់»។
លោក ស៊ឹង សែនករុណា អ្នកនាំពាក្យសមាគមអាដហុកបានមានប្រសាសន៍ថាតាមប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរក្រោមងាយស្រួលក្នុងការទទួលឯកសារអត្តសញ្ញាណសញ្ជាតិខ្មែរ។ លោកបានបន្តថា ពេញមួយសម័យសម្តេចសីហនុ និង លន់ នល់ អំឡុងពេលវៀតណាមកាន់កាប់ និងសូម្បីតែក្នុងសម័យអ៊ុនតាក់ ជាធម្មតាខ្មែរក្រោមអាចទទួលបានអត្តសញ្ញាណបណ្ណភ្លាមៗនៅពេលចូលប្រទេសកម្ពុជា។
លោកបានបន្តថា៖ «ខ្ញុំយល់ឃើញថា បញ្ហានេះ គឺមិនពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិមនុស្សប៉ុន្មានទេ ប៉ុន្តែពាក់ព័ន្ធទៅនឹងអ្នកនយោបាយ និងអ្នកអនុវត្តច្បាប់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទៅវិញ។ ការអនុវត្តហាក់បីដូចជាមិនស្មើគ្នាទេ។ អ៊ីចឹងវាអាស្រ័យលើមន្ត្រីទាំងអស់ មន្ត្រីខ្លះធូររលុង ហើយខ្លះតឹងរ៉ឹង»៕
