យ៉ាងហោចណាស់ពលរដ្ឋប្រហែល២០០នាក់កាលពីថ្ងៃអង្គារសប្តាហ៍មុន មកពីភូមិពូឡេះ និងភូមិពូត្រែង ឃុំដាក់ដាំ ស្រុកអូររាំង ខេត្តមណ្ឌលគិរី បានលើកគ្នាធ្វើការតវ៉ានៅសាលាឃុំ ប្រឆាំងទៅនឹងការចុះលេខបញ្ជីក្បាលដី រំលោភយកដីរបស់ពួកគាត់ ទៅឱ្យអ្នកមានទ្រព្យធនម្នាក់។
ពលរដ្ឋទាំងអស់នោះបានចោទប្រកាន់អាជ្ញាធរថ្នាក់ខេត្តនេះថា បានគប់គិតគ្នាហើយលួចចុះបញ្ជីក្បាលដីដែលពួកគាត់កំពុងកាន់កាប់អាស្រ័យផលទៅឲ្យអ្នកក្រៅ។ ពួកគាត់ទាមទារឲ្យមានការចុះលេខបញ្ជីក្បាលដីឡើងវិញដោយមានតម្លាភាពត្រឹមត្រូវ ដើម្បីឱ្យប្រាកដថា អ្នកណាជាម្ចាស់ដីពិតប្រាកដ ជាផ្នែកនៃការឈានទៅបញ្ចប់ភាពប្រទាំងប្រទើសរវាងម្ចាស់ដីនៅលើដី និងម្ចាស់ដីនៅលើប្លង់ នៅលើបញ្ជី ដែលបង្កឲ្យមានភាពមិនច្បាស់លាស់ និង ឈានដល់មានទំនាស់ដីធ្លីជាញឹកញាប់។
នៅក្នុងលិខិតមួយដែរប្រជាពលរដ្ឋផ្ដិតមេដៃរួមដើម្បីធ្វើការតវ៉ាទាំងនោះ បានស្នើរសូមទៅកាន់អាជ្ញាធរដូចជាភូមិ ឃុំ ស្រុកនឹងខេត្តឲ្យជួយធ្វើការអន្តរាគមន៏ មានសេចក្ដីថា៖ «យើងខ្ញុំជាប្រជាពលរដ្ឋសូមធ្វើការជំទាស់ជាមួយនឹងលោកប្រធានមន្ទីរសុរិយោដី ខេត្តមណ្ឌលគិរីដែលបានចេញប្លង់ជាន់លើដីពួកខ្ញុំ»។
ពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាជម្លោះនេះដែរ តំណាងជនជាតិភាគតិចពូនងរស់នៅភូមិពូឡេះ លោក ច្រេន ព្យាន បានលើកឡើងថា ប្រពលរដ្ឋក្នុងភូមិស្នើសុំអាជ្ញាធរថ្នាក់ជាតិជួយដោះស្រាយទំនាស់រវាងប្រជាពលរដ្ឋប្រហែលជា២០០នាក់ និង មន្ទីរសុរិយោដីខេត្តមណ្ឌលគិរីដែលបានចេញបង្ល់កម្មសិទ្ធកាត់ដីទៅឱ្យបុគ្គលដែលមានងារជាឧកញ៉ាម្នាក់ ហើយប៉ះពាល់ដីប្រហែល៥០ ហិកតារបស់បងប្អូនជនជាតិដើមភាគតិចពូនង នៅភូមិពូឡេះ ឃុំដាក់ដាំ ស្រុកអូររាំង ខេត្តមណ្ឌលគិរី ដែលជាដីស្រែចម្ការ និងដីអាស្រ័យផលជាសមូហភាពតាមបែបប្រពៃណីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចរាប់សិនជំនាន់មកហើយ។
តំណាងជនជាតិដើមភាគតិចរូបនេះ ចោទប្រកាន់ថា ការរំលោភបំពានដីធ្លីរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនេះកើតឡើងពីការក្លែងឯកសារ និងការគប់គិតគ្នាជាប្រព័ន្ធរវាងអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន និងអ្នកមានលុយមានអំណាច។ លោកថា ការកាត់ដី និងការចេញបណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីទៅឱ្យអ្នកផ្សេងនោះ គឺអាជ្ញាធរថ្នាក់ខេត្តមិនបានជូនដំណឹង ឬពិភាក្សាជាមួយប្រជាពលរដ្ឋនោះទេ។
លោក ព្យាន បានប្រាប់ ខេមបូចា នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះថា៖ «ប្រជាពលរដ្ឋនៅទីនេះ គាត់មក តវ៉ា ដោយសារឃើញថាខាងអាជ្ញាធរប្រកាសប្លង់ដីនោះវាជាន់នឹង ដីអាស្រ័យរួមរបស់ពួក គាត់។ ពួកយើងទាំងអស់គ្នាស្នើសូមខាងអាជ្ញាធរឲ្យជួយអន្តរគមន៏ពិនិត្យមើលឡើងវិញនូវប្លង់ដីដែលបានចេញណុងថាវាប៉ះពាល់ដីប្រជាពលរដ្ឋប៉ុន្មានអីប៉ុន្មាន»។
លោកបានមានប្រសាសន៏បន្ថែមទៀតថា៖ «យើងភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅដីព្រៃ គឺដើម្បីអាស្រ័យផលពីវា និងទ្រទ្រង់សុខុមាលភាពរបស់យើងក្នុងសហគមន៍។ យើងពឹងផ្អែកលើព្រៃឈើខ្លាំងនៅក្នុងសហគមន៍នេះ។ ឧទាហរណ៏ថា បើយើងអស់ដីនឹងទៅ យើងអត់មានអីអាស្រ័យផលទេ ព្រោះប្រជាពលរដ្ឋនៅទីនេះគាត់ពឹងតែលើវានឹងឯង»។
លោក ព្យាន ក៏បញ្ជាក់ប្រាប់ ខេមបូចា ទៀតដែរថា អាជ្ញាធរឃុំបានស្នើសុំឲ្យភាគីប្រជាពលរដ្ឋធ្វើលិខិតទៅកាន់មន្ទីររៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ ខេត្តមណ្ឌលគិរី ដើម្បីធ្វើការពិនិត្យឡើងវិញនូវក្បាលដីដែលប៉ះពាល់ទាំងនោះ និងរង់ចាំចំណាត់ការណាមួយពីអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធ។ លោកសង្ឈឹមថា អាជ្ញាធរនឹងដោះស្រាយជួនប្រជាពលរដ្ឋឱ្យបានឆាប់រហ័ស ព្រោះបើប្រជាពលរដ្ឋបាត់បង់ដីធ្លីយ៉ាងអយុត្តិធម៌បែបនេះ ប្រជាពលរដ្ឋនឹងអស់សេខក្ដីទុកចិត្តលើអាជ្ញាធរ ហើយប្រជាពលរដ្ឋនឹងមានបញ្ហាជីវភាពប្រចាំថ្ងៃទៀតផង។
លោក នាង វណ្ណៈ អ្នកនាំពាក្យសាលាខេត្តមណ្ឌលគិរី បានលើកឡើងតាមសារតេឡេក្រាមថា កន្លងមកលោកបានចាត់តាំងក្រុមការងារថ្នាក់ខេត្តដែរ ប៉ុន្តែលោកមិនទាន់ទទួលបានរបាយការណ៏ត្រឡប់មកវិញនោះឡើយ។ លោក វណ្ណៈ បដិសេធនឹងការឆ្លើយសំនួរពីអ្នកសារព័ត៌មាន ខេមបូចា ថាតើអាជ្ញាធរថ្នាក់ខេត្តនឹងមានវិធានការដោះស្រាយជម្លោះនេះបែបណាជាមួយភាគីប្រជាពលរដ្ឋ។
លោក វណ្ណៈ មានប្រសាសន៏៖ «មែនទែនទៅ ប្អូន រឿងនេះបងបានចាត់តាំងក្រុមការងារថ្នាក់ខេត្តឲ្យចូលរួមដែរ តែមិនទាន់បានទទួលរបាយការណ៏នៅឡើយទេ»។
លោក ចាស់ ណា មេឃុំដាក់ដាំ ដែលបានចូលរួមកិច្ចប្រជុំផ្សព្វផ្សាយ ពន្យល់ ណែនាំបន្ថែម អំពីនីតិវិធីនៃការបិទផ្សាយជាសាធារណៈនូវឯកសារនៃការវិនិច្ឆ័យ សម្រាប់ការចុះបញ្ជីដីមានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធ ស្ថិតនៅភូមិពូឡេះ និងភូមិពូត្រែង ឃុំដាក់ដាំ ស្រុកអូររាំង ខេត្តមណ្ឌលគិរី បានឲ្យដឹងថា អាជ្ញាធរតម្រូវឲ្យប្រជាពលរដ្ឋដែលមានជម្លោះលើបញ្ជីដីនោះ ត្រូវពិនិត្យទិន្នន័យដើម្បីបញ្ជាក់ថា ទិន្នន័យក្បាលដីរបស់យើង ពិតជាត្រឹមត្រូវ ឬអត់ ប្រសិនបើមានកំហុសឆ្គងដោយប្រការណាមួយ ដូចជាខុសឈ្មោះ ថ្ងៃខែឆ្នាំកំណើត អាយុ ភេទ ទំហំ រូបរាងដី ទីតាំងក្បាលដី និងប្រភេទទ្រព្យជាដើមនោះ ម្ចាស់ដីត្រូវធ្វើការដាក់ពាក្យស្នើសុំកែតម្រូវទៅខាងថ្នាក់ខេត្ត។
លោក ចាស់ ណា មានប្រសាសន៏ថា៖ «ប្រជាពលរដ្ឋអត់មានការតវ៉ាអីទៀតទេ គឺយើងតម្រូវឲ្យពួកគាត់ពិនិត្យ និងកែតម្រូវទិន្នន័យនោះទៅ។ ខ្ញុំមិនដឹងទេទៅថ្នាក់ខេត្ត ខ្ញុំដឹងតែត្រឹមរឿងនូវត្រូមឃុំនេះទេ»។
លោក ចាស់ ណា បានបដិសេធនឹងការចោទប្រកាន់ថា អាជ្ញាធរបានគប់គិតគ្នាហើយលួចចុះបញ្ជីលើដីដែលពួកគាត់កំពុងកាន់កាប់អាស្រ័យផលទៅបុគ្គលអ្នកមាន ដោយលោកលើកឡើងថា ការប្រកាសបញ្ជីក្បាលដីធ្លីនេះគឺធ្វើឡើងក្រោមហេតុផលថា ប្រសិនបើដីនោះមានជាន់ជាមួយដីប្រជាពលរដ្ឋត្រូវមានការទប់ស្កាត់មិនឲ្យមានការចុះបញ្ជីដីធ្លីតែប៉ុណ្ណោះ។
លោក ណា បន្ថែមថា៖ «ដីកាត់ជាន់គ្នានេះ កុំឲ្យឆ្ងល់ពេក គឺគេទប់ស្កាត់កុំឲ្យចេញប្លង់។ ឥឡូវនេះឲ្យពួកគាត់ទៅមន្ទីរ ដើម្បីពិនិត្យមើលរឿងៗខ្លួនហើយ»។
អ្នកសម្របសម្រួលបណ្តាញជនជាតិដើមភាគតិច នៅខេត្តមណ្ឌលគិរី អ្នកស្រី ផ្លឹក ភីរម្យ មានប្រសាសន៍ថា ករណីអ្នកមានលុយមានអំណាចរំលោភយកដីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចនៅក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរីនេះ បានកើតមានស្ទើរគ្រប់កន្លែង ខណៈជនជាតិដើមភាគតិចមិនសូវយល់ដឹងអំពីផ្លូវច្បាប់ និងនីតិវិធីនៃការចុះបញ្ជីដីធ្លីជាប្រព័ន្ធ និងជាសមូហភាព។
អ្នកស្រីអះអាងថា បញ្ហានេះតែងតែកើតឡើងដោយសារតែមានការគប់គិតគ្នា និងការប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយជាប្រព័ន្ធរវាងអាជ្ញាធរ និងអ្នកមានលុយមានអំណាច។ តំណាងជនជាតិដើមភាគតិចរូបនេះបន្តថា ប្រសិនបើអាជ្ញាធរថ្នាក់ជាតិមិនស៊ើបអង្កេត និងចុះស្រាវជ្រាវដោះស្រាយឱ្យមានតម្លាភាពជូនពលរដ្ឋទេ នោះបញ្ហាការរំលោភបំពានដីធ្លីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចនៅតែបន្តកើតមាន ហើយសិទ្ធិ និងវប្បធម៌ប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់របស់ពួកគេនឹងរងការរំលោភបំពានបន្តទៀត។
អ្នកស្រីបន្ថែមថា៖ «ប្រសិនជារដ្ឋាភិបាលមិនមានចំណាត់ការដោះស្រាយនិងទប់ស្កាត់ទេ វានឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ និងរំលោភទៅដល់សិទ្ធិរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច ជាពិសេសការអាស្រ័យផលរបស់បងប្អូនជនជាតិដើមភាគតិច ដូចជា ដីព្រៃជំនឿ និងកន្លែងផ្សេងទៀត ហើយនឹងធ្វើឱ្យមានជម្លោះដីធ្លីមិនចេះចប់»។
អ្នកស្រីលើកឡើងទៀតថា៖ «រដ្ឋាភិបាលគួរតែបើកការសើបអង្កេត និងចាត់វិធានការចំពោះការបន្លំយកដីរដ្ឋលក់ទៅឲ្យអ្នកខាងក្រៅ ហើយត្រូវកាត់ទោសចំពោះជនណាដែរចេះតែកាត់ដីរដ្ឋតាមអំពើចិត្តចឹងទៅណា។ បើសិនជាកាត់ទោសខ្លះ ខ្ញុំគិតថាអាចរៀងខ្លះ តែប្រសិនបើអត់ទេ ពួកគេមិនអនុវត្តច្បាប់ឬក៏លួចដីរដ្ឋយកទោលក់ចឹងណា»។
មន្រ្តីសម្របសម្រួលអាដហុកប្រចាំខេត្តមណ្ឌលគិរី លោក ប៊ី វណ្ណី បានលើកឡើងថា អាជ្ញាធរគួរតែធ្វើការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយប្រជាពលរដ្ឋ និង ភាគីពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីធានាបាននូវតម្លាភាព និង យុត្តិធម៌ចំពោះម្ចាស់កម្មសិទ្ធពិតប្រកដ។ លោក បន្ថែមថា ការវាស់វែងដីធ្លីណាក៏ដោយ គួតែអនុវត្តន៏តាមនីតិវិធីច្បាប់ជាធរមាន និង មានការសហការគ្នាជៀសវាង មានភាពមិនប្រក្រតីណាមួយកើតឡើង។
លោក វណ្ណី និយាយថា៖ «ខ្ញុំគិតថា ការវាស់ដីធ្លីណាក៏ដោយគួរណាស់តែខាងអាជ្ញាធរពិភាក្សា និងធ្វើការជាមួយប្រជាពលរដ្ឋ។ ដល់ពេលចឹងទៅ បានប្រជាពលរដ្ឋគាត់មកតវ៉ានឹងឯង»។
លោកបន្ថែមថា៖ «យើងដឹងហើយថាតាមនីតិវិធីច្បាប់ ការចុះបញ្ជីដីធ្លីជាប្រព័ន្ធប្រជាពលរដ្ឋមិនតម្រូវឲ្យអស់ថវិការទេ ហើយត្រូវប្រកាសមួយខែដើម្បីឲ្យប្រជាពលរដ្ឋតវ៉ា។ ការតវ៉ាការទាមទារបស់ប្រជាពលរដ្ឋគឺជាសិទ្ធរបស់ពួកគាត់ស្របតាមច្បាប់ភូមិបាល ចឹងបើវាប៉ះពាល់ដល់ដី ការរស់នៅអាស្រ័យផលរបស់គាត់ គាត់មានសិទ្ធតវ៉ាដើម្បីឲ្យអាជ្ញាធរធ្វើការដោះស្រាយ»។
លោក វណ្ណី លើកឡើងថា អាជ្ញាធរគួរតែទុកដីដែលមានទំនាស់ និងរង់ចាំការដោះស្រាយណាមួយជាមុនសិន មុននឹងចេញប្លង់កម្មសិទ្ធទៅឲ្យបុគ្គលណាម្នាក់។
បន្ទាប់ពីមានការតវ៉ាពីភាគីប្រជាពលរដ្ឋ កាលពីថ្ងៃអង្គារកន្លងមក មន្ទីររៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ខេត្តមណ្ឌលគិរី បានធ្វើការបង្ហោះសារជាសាធារណៈក្នុងបណ្ដាញសង្គមហ្វេសប៊ុកនារសៀលថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ដែលមានសេចក្ដីថា អាជ្ញាធរបានរៀបចំកិច្ចប្រជុំផ្សព្វផ្សាយ ពន្យល់ ណែនាំបន្ថែម អំពីនីតិវិធីនៃការបិទផ្សាយជាសាធារណៈនូវឯកសារនៃការវិនិច្ឆ័យ សម្រាប់ការចុះបញ្ជីដីមានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធ ស្ថិតនៅភូមិពូឡេះ និងភូមិពូត្រែង ឃុំដាក់ដាំ ស្រុកអូររាំង ខេត្តមណ្ឌលគិរី។
សារនោះបញ្ជាក់ទៀតថា សម្រាប់អ្នកកាន់កាប់ដី និងអង្គភាពពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ត្រូវពិនិត្យទិន្នន័យដើម្បីបញ្ជាក់ថា ទិន្នន័យក្បាលដីរបស់យើង ពិតជាត្រឹមត្រូវ ឬអត់ ប្រសិនបើមានកំហុសឆ្គងដោយប្រការណាមួយម្ចាស់ដីត្រូវធ្វើការដាក់ពាក្យស្នើសុំកែតម្រូវ ក្នុងកំឡុងពេល ១៥ថ្ងៃនេះ ដោយបានបញ្ជាក់ទៀតថា ក្រោយពីការបិទផ្សាយនេះចប់ជាស្ថាពរ អ្នកកាន់កាប់ដី និងអង្គភាពពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ មិនអាចតវ៉ាបានទៀតឡើយ។
មាត្រា២៥ នៃច្បាប់ភូមិបាល ឆ្នាំ២០០១ ចែងថា ដីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច មិនមែនមានតែដីដាំដុះជាក់ស្ដែងនោះទេ ប៉ុន្តែពួកគេត្រូវមានដីបម្រុងទុកជាចាំបាច់ក្នុងការដូរវេនដាំដំណាំ និងដីប្រើប្រាស់តាមបែបប្រពៃណីផ្សេងៗទៀត។
កាលពីឆ្នាំ២០០៩ រដ្ឋាភិបាលបានចេញអនុក្រឹត្យមួយ ស្តីពីនីតិវិធីនៃការចុះបញ្ជីដីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច ដោយអនុក្រឹត្យនេះមានគោលដៅកំណត់គោលការណ៍នីតិវិធី និងយន្តការសម្រាប់ការចុះបញ្ជីដីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចជាកម្មសិទ្ធិសមូហភាព។
អនុក្រឹត្យនេះក៏មានគោលបំណងផ្ដល់សិទ្ធិស្របច្បាប់ក្នុងការកាន់កាប់ដីធ្លីដល់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច ដើម្បីធានាសុវត្ថិភាពនៃការកាន់កាប់ដីធ្លី និងការពារសិទ្ធិសមូហភាព ដោយរក្សានូវអត្តសញ្ញាណ វប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់ និងប្រពៃណីល្អរបស់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចផងដែរ។
មាត្រា៦ នៃអនុក្រឹត្យនេះ បានបញ្ជាក់ថា ដីដែលត្រូវចុះបញ្ជីជាកម្មសិទ្ធិសមូហភាពរបស់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច រួមមាន ដីលំនៅឋាន ដីដែលសហគមន៍ប្រកបរបរធ្វើកសិកម្មតាមប្រពៃណី មានដីដាំដុះជាក់ស្ដែង ដីស្រែចម្ការ ដីបម្រុងទុកចាំបាច់ក្នុងការដូរវេនដំណាំ ដីព្រៃអារក្ខ និងដីកប់ខ្មោច ជាដើម៕
