ឃុំរយ៉ ខេត្តមណ្ឌលគិរី៖ ជនជាតិដើមភាគតិចពូនងមកពីភូមិរយ៉ ដាក់សែនបាយ និងសាច់ជ្រូកនៅត្រង់ទីសក្ការៈ ដើម្បីសុំឱ្យអារុក្សអារក្ស អ្នកតា ជួយការពារដីធ្លីរបស់ពួកគេពីធនាគារពិភពលោក។
នៅក្នុងតំបន់ឈូសឆាយដែលព័ទ្ធជុំវិញដោយគម្របព្រៃឈើក្រាស់ៗ សមាជិកសហគមន៍បានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅពាក់កណ្តាលខែកក្កដា នៅចំកណ្តាលព្រៃដូនតារបស់រយ៉លើ និងទីបញ្ចុះសព ដែលធនាគារពិភពលោកគ្រោងនឹងកំណត់តំបន់ឡើងវិញ និងបែងចែកដីដល់គ្រួសារគ្មានដីធ្លី។
ក្រសួងរៀបចំដែនដី បានផ្តល់សម្បទានដីសង្គមកិច្ចដែលមានទំហំ ៦ ០០០ហិកតា ដល់ធនាគារពិភពលោកក្នុងឆ្នាំ ២០២១ ដែលគ្របដណ្ដប់លើឃុំរយ៉ និងឃុំសុខសាន្ត ក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរី ដែលជាផ្នែកមួយនៃគម្រោងបែងចែកដីដើម្បីសង្គមកិច្ច និងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ដំណាក់កាលទី៣ (LASED III) ដែលជាគំនិតផ្តួចផ្តើមមួយ ដើម្បីបង្កើនកម្មសិទ្ធិដីធ្លីស្របច្បាប់។
ប៉ុន្តែសម្បទាននេះប្រើប្រាស់ផ្ទៃដី ៣ ០០០ហិកតា ឬប្រហែល៦០ភាគរយនៃព្រៃដូនតារបស់ភូមិរយ៉លើ។ ខណៈពេលដែលអ្នកភូមិជនជាតិដើមភាគតិចពូនងប្រហែល ១០០គ្រួសារបានស្នើសុំឱ្យមានការទទួលស្គាល់ស្របច្បាប់ និងកម្មសិទ្ធិព្រៃឈើរបស់ពួកគេនោះ គម្រោងរបស់ធនាគារពិភពលោកក៏កំពុងដំណើរការទៅមុខដែរ ដែលផ្ទុយស្រឡះទៅនឹងគោលនយោបាយរបស់ខ្លួនក្នុងការការពារសិទ្ធិជនជាតិដើមភាគតិច។
លោក លីន ម៉ៅ អ្នកភូមិរយ៉លើ បាននិយាយថា៖ «យើងភ្ជាក់ទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅ នឹងអារុក្សអារក្ស អ្នកតា ហើយព្រៃឈើ គឺជាអ្វីដែលទ្រទ្រង់សុខុមាលភាពរបស់យើងក្នុងសហគមន៍ ក៏ដូចជាចំណងមិត្តភាព និងសាមគ្គីភាពរបស់យើងចំពោះគ្នាទៅវិញទៅមក។ ព្រៃឈើនៅជុំវិញយើង គឺជាផ្នែកមួយសម្រាប់សុខភាពសហគមន៍រយ៉លើនេះ។ នៅពេលដែរយើងបាត់បង់សុខុមាលភាព នៅពេលព្រៃបាត់បង់ ហើយយើងទទួលការរារាំងមិនឱ្យមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងអារក្ស»។
ខណៈដែលអ្នកភូមិជនជាតិពូនងបានរៀបចំពិធីសែនព្រេននៅថ្ងៃទី១៤ ខែកក្កដា មានមន្ត្រីធនាគារពិភពលោក គឺលោក ចិត្ត គឹមងុយ បានមកដល់កន្លែងឈូសឆាយព្រៃឈើដោយមានការចូលរួមពីមន្ត្រីជំនួយការសាធារណៈ និងមន្ត្រីនគរបាលស្រុកដែលប្រដាប់ដោយអាវុធ AK-47 ។ លោក ង៉ុយ មានតួនាទីជាមន្ត្រីគ្រប់គ្រងហានិភ័យផ្នែកបរិស្ថាន និងសង្គមរបស់គម្រោងបែងចែកដីដើម្បីសង្គមកិច្ច និងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ដំណាក់កាលទី៣។
លោក ង៉ុយ និងមេដឹកនាំសហគមន៍ពូនងបានចាប់ផ្តើមគូរព្រំប្រទល់ដីសម្បទានរបស់ធនាគារពិភពលោកនៅលើដី ចំនែកឯអ្នកភូមិបានទាញទូរស័ព្ទដៃទំនើប ដើម្បីថតដំណើរការនីតិវិធីនេះ។ ការពិភាក្សាបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់លាស់៖ ទីបញ្ចុះសពជនជាតិពូនង គឺនៅជ្រៅក្នុងដីសម្បទាន។
អ្នកភូមិរយ៉លើជាង១០នាក់បានប្រាប់ ខេមបូចា ថា ជាងពីរឆ្នាំបន្ទាប់ពីដីនេះត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យធនាគារពិភពលោក នេះជាលើកទីមួយហើយដែលសហគមន៍ជនជាតិពូនងមានឱកាសនិយាយដោយផ្ទាល់ជាមួយតំណាងធនាគារពិភពលោក។ មិនមានវត្តមានមន្ត្រីក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ទេ។
អ្នកភូមិទាំងនេះបាននិយាយថា សញ្ញាប្រកាសកំណត់ព្រំប្រទល់នៃគម្រោង LASED III បានបោះនៅជុំវិញព្រៃកាលពីខែមីនាឆ្នាំមុន ប៉ុន្តែមិនមានការពន្យល់ណាមួយទេ។
អ្នកស្រី លីន ឡាន ជាអ្នកភូមិជនជាតិពូនងរយ៉លើបាននិយាយថា៖ «យើងមិនដែលបានដឹងពីគម្រោង [គម្រោង LASED III]នេះទេ ពេលគេបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងតំបន់នោះ។ សូម្បីតែមេភូមិ និងមេឃុំក៏មិនដែលប្រាប់យើងពីគម្រោងនេះដែរ»។
លោក ពិល ឌិត មេឃុំរយ៉ ដែលមានភូមិរយ៉ាលើស្ថិតនៅក្នុងឃុំនេះដែរ បានបដិសេធរឿងនេះ ហើយបាននិយាយថា លោកបានប្រាប់សហគមន៍ នៅពេលគម្រោងនេះចាប់ផ្តើមដំបូង។
អ្នកស្រី ឡាន បានពន្យល់ថា ក្រសួងរៀបចំដែនដី បានលើកយកគម្រោងនេះមកនិយាយជាលើកដំបូងនៅក្នុងពិធីប្រកាសជាដំណាក់កាលនៅភូមិរយ៉លើ កាលពីថ្ងៃទី ២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៣ ប៉ុន្តែគេមិនបានពិគ្រោះយោបល់ជាមួយសហគមន៍ដោយផ្ទាល់ ឬទាក់ទងដោយមន្ត្រីអនុវត្តនោះទេ។ នៅឯការជួបជុំនេះ ដែលធ្វើឡើងក្រោមអធិបតីភាពរបស់តំណាងក្រសួង និងតំណាងធនាគារពិភពលោកនោះ មន្ត្រីក្រសួងបានប្រកាសថា គម្រោងបែងចែកដីដើម្បីសង្គមកិច្ច និងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ដំណាក់កាលទី៣ ( LASED III) នឹងចាប់ផ្តើមដំណាក់កាលកំណត់តំបន់ឡើងវិញ។ គម្រោង LASED III បានបង្ហោះនៅលើគណនីហ្វេសប៊ុក ថា អ្នកស្រុកចំនួន៦៥០នាក់មកពីទូទាំងឃុំទាំងពីរនៅក្នុងការសម្បទាន គឺបានចូលរួម។
ប៉ុន្តែ អ្នកស្រី ឡាន និងសមាជិកសហគមន៍ពីរបីនាក់ទៀត បាននិយាយថា អាជ្ញាធរឃុំបានប្រាប់អ្នកភូមិមួយចំនួនដែលនិយាយដោយមិនខ្លាចអាជ្ញាធរ រួមមានលោកឡានផងដែរថា ពួកគេមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលរួមក្នុងពិធីនោះទេ។
អ្នកភូមិបានសម្តែងការព្រួយបារម្ភដល់ខេមបូចា ថា គម្រោងនេះនឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការទាមទារសិទ្ធិដីធ្លីយូរអង្វែងរបស់ពួកគេ និងការប៉ុនប៉ងរបស់ពួកគេ ដើម្បីទទួលបានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធជាសមូហភាព ហើយក៏គំរាមកំហែងដល់ជំនឿ និងទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីរបស់ពួកគេដែរ។ ក្រៅពីការគោរពប្រណិប័តខាងវប្បធម៌ និងខាងអារក្ស ជនជាតិដើមភាគតិចក៏ពឹងផ្អែកលើព្រៃឈើសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិត និងការរស់រៀនរបស់ពួកគេដែរ។
សកម្មជនជនជាតិដើមភាគតិច ក្រុមអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស និងសមាជិកសហគមន៍រយ៉លើ និយាយថា ធនាគារពិភពលោកមិនបានពិចារណាឱ្យបានហ្មត់ចត់លើផលប៉ះពាល់សង្គម និងបរិស្ថានដែលទាក់ទងនឹងផែនការរបស់ខ្លួន ក្នុងការរឹបអូសយកដីធ្លីជនជាតិដើមភាគតិចពូនង តាមរយៈគម្រោង LASED III ដែលមានតម្លៃ៩៣លានដុល្លារនោះទេ។
លោក ប៊ី វន្នី អ្នកសម្របសម្រួលសមាគមសិទ្ធិមនុស្សអាដហុកប្រចាំខេត្តមណ្ឌលគីរីបាននិយាយថា៖ «អ្នកភូមិរយ៉ផ្សារភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធនឹងដីព្រៃឈើប្រពៃណី ព្រោះវាផ្ដល់ការចិញ្ចឹមជីវិត និងទំនៀមទម្លាប់វប្បធម៌ដែលពួកគេពឹងផ្អែកលើ។ ការរំលោភយកដីធ្លី និងសម្បទានមិនត្រឹមតែគំរាមកំហែងដល់ជីវចម្រុះ និងអាកាសធាតុប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងបំផ្លាញវប្បធម៌ និងសិទ្ធិមនុស្សរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ»។
ការតស៊ូដើម្បីសិទ្ធិដីធ្លីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច
សហគមន៍រយ៉លើ និយាយថា ពួកគេបាននិងកំពុងប្រឹងប្រែងអនុវត្តតាមរយៈការចុះបញ្ជីដើម្បីទទួលបានបណ្ណកម្មសិទ្ធជាសមូហភាព តាំងពីឆ្នាំ២០១៦ មកម៉្លេះ ដោយមិនដឹងថាពេលណាពួកគេនឹងទទួលបានបណ្ណកម្មសិទ្ធិនោះទេ។
បណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាព អនុញ្ញាតឱ្យក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចក្លាយជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិស្របច្បាប់នៃដីព្រៃដូនតា។ ដំណើរការនេះឆ្លងកាត់ក្រសួងចំនួនបី ហើយក៏ត្រូវតែទទួលបានការយល់ព្រមពីអាជ្ញាធរភូមិរហូតដល់ថ្នាក់ជាតិ។
ចាប់តាំងពីក្របខណ្ឌបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាព បានផ្តួចផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៩ គឺមានតែបណ្ណកម្មសិទ្ធជាសមូហភាពចំនួន៤០ប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានផ្តល់ឲ្យនៅទូទាំងភូមិជនជាតិដើមភាគតិចចំនួន៧៥៣របស់ប្រទេសកម្ពុជា។ ការត្រួតពិនិត្យគោលនយោបាយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិបានរកឃើញថា ភ្នាក់ងាររដ្ឋាភិបាលផ្សេងៗដែលពាក់ព័ន្ធមិនបានសម្របសម្រួលឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ ហើយក៏មិនបានធ្វើឱ្យដំណើរការនេះមានលក្ខណៈសាមញ្ញដែរ។
ដំណើរការនេះកាន់តែលំបាកកាលពីដើមឆ្នាំនេះ នៅពេលដែលរដ្ឋសភាបានដកពាក្យថា «សហគមន៍ជនជាតិដើម និងជនជាតិភាគតិច» ចេញពីក្រមសំខាន់ៗនៃការគ្រប់គ្រងធនធានបរិស្ថាន ដោយធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់កត្តាអនុគ្រោះដែលបានផ្តល់ឱ្យពីមុន ដែលទាក់ទងនឹងការទាមទារដីធ្លីរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច។
លោក ដេត មេឃុំបាននិយាយថា សហគមន៍រយ៉លើ ទទួលបានការទទួលស្គាល់ផ្លូវច្បាប់ និងសេចក្តីប្រកាសកំណត់អត្តសញ្ញាណខ្លួនឯងជា «សហគមន៍សមូហភាព» នៅថ្នាក់ឃុំក្នុងឆ្នាំ ២០២១ ដោយមានការយល់ព្រមពីមេភូមិ និងមេឃុំ។ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ននេះ ឯកសារទាំងនោះនៅជាប់គាំងនៅថ្នាក់ខេត្តនៅឡើយ។
លោក ដេត បាននិយាយថា៖ «ឯកសារទាំងអស់ត្រូវបានចុះហត្ថលេខា និងផ្តិតមេដៃបន្ទាប់ពីមានសំណើរបស់ពួកគេ ប៉ុន្តែពេលពួកគេបញ្ជូនទៅមន្ទីរអភិវឌ្ឍន៍ជនបទខេត្ត គឺគេមិនទទួលស្គាល់ទេ។ ខ្ញុំមិនដឹងនោះទេ»។
អ្នកស្រី នួន មុនីចិន្តា ប្រធាននាយកដ្ឋានអភិវឌ្ឍន៍ជនជាតិភាគតិចក្នុងក្រសួងអភិវឌ្ឍន៍ជនបទបាននិយាយថា បណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាព មិនទាន់ទទួលបានការយល់ព្រមនៅឡើយទេ ព្រោះឯកសារពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ត្រូវចុះហត្ថលេខាដោយមេភូមិជាមុនសិន។
ប៉ុន្តែលោក ចាន់ មឿន មេភូមិដែលគ្រប់គ្រងរយ៉លើ បានប្រាប់ ខេមបូចា ថា លោកបានបំពេញឯកសារត្រឹមត្រូវសម្រាប់ដំណើរការចុះបញ្ជីនេះ។ ខេមបូចា បានទទួលឯកសារពីឆ្នាំ ២០២១ ដែលចុះហត្ថលេខាដោយ លោក មឿន ដែលទទួលស្គាល់សហគមន៍ជនជាតិពូនង។
អ្នកស្រី មុនីចិន្តា ក៏បានអះអាងដែរថា ក្រុមជនជាតិនេះបានព្យាយាមរំលងមិនសុំការយល់ព្រមពីថ្នាក់ខេត្តដែលជា «ការមិនអាចទទួលយកបាន»។
អ្នកស្រី មុនីចិន្តា បានបញ្ជាក់ម្តងហើយម្តងទៀតមកកាន់ខេមបូចា តាមតេលេក្រាម ថា “រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនទុកចោលជនជាតិដើមភាគតិចនោះទេ។
អ្នកភូមិរយ៉លើ ម្នាក់បានប្រាប់ ខេមបូចា ថា អ្នកស្រី មុនីចិន្តា បានទូរសព្ទទៅអ្នកស្រី ហើយប្រាប់អ្នកស្រីឱ្យណែនាំសហគមន៍កុំនិយាយជាមួយអ្នកកាសែត ឬអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលទាក់ទងនឹងដំណើរការសុំបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាពរបស់សហគមន៍រយ៉លើ។
អ្នកស្រី មុនីចិន្តា បានប្រាប់ ខេមបូចា ថា អ្នកស្រីនឹងបញ្ជូនសំណួរអំពីបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាពទៅប្រធានមន្ទីរអភិវឌ្ឍន៍ជនបទខេត្ត។ ប៉ុន្តែក្រោយមក អ្នកស្រីបានលុបសារតេឡេក្រាមទាំងអស់ដែលផ្ញើមកខេមបូចា ដោយបានស្នើសុំឲ្យសួរសំណួរនានាទៅអ្នកនាំពាក្យក្រសួងវិញ ហើយអ្នកស្រីក៏បានលែងឆ្លើយតបសំណួរទៀតដែរ។ ខេមបូចា មិនអាចទាក់ទងអ្នកនាំពាក្យក្រសួងបានទេ បើទោះជាហៅទូរសព្ទច្រើនដងមកទីស្នាក់ការក្រសួងក្នុងរាជធានីភ្នំពេញក៏ដោយ។
ប្រធានមន្ទីរអភិវឌ្ឍន៍ជនបទខេត្តមណ្ឌលគិរី លោក យុន សារ៉ម បានប្រាប់ ខេមបូចា ថា សហគមន៍មិនបានអនុវត្តតាមនីតិវិធីត្រឹមត្រូវសម្រាប់ដំណើរការសុំបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាពនោះទេ។ នៅពេលសួរថា តើសហគមន៍ខកខានមិនបានអនុវត្តតាមគោលការណ៍ណែនាំយ៉ាងដូចម៉េ្តចនោះ លោក សារ៉ម ដែលក្រសួងរបស់លោកពាក់ព័ន្ធនឹងការចុះហត្ថលេខាលើបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាព ក៏បាននិយាយថា៖ «ហេតុអ្វីបានជាសួរខ្ញុំអ៊ីចឹង?»។
ទន្ទឹមនឹងនេះ ធនាគារពិភពលោកបានធ្វើការពិគ្រោះយោបល់នៅក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ២០២០ ជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលធ្វើឡើងតាមអនឡាញដោយសារតែជំងឺកូវីដរាតត្បាត មុនពេលធនាគារនេះទទួលបានដីសម្បទាននៅឆ្នាំ២០២១។ ឯកសារសង្ខេបចែងថា ដំណើរការសុំបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាព និង«ផលប៉ះពាល់លើជនជាតិដើមភាគតិច» គឺជាការផ្តោតសំខាន់នៃការពិគ្រោះយោបល់ទាំងនេះ។
ស្តង់ដារការអនុវត្តរបស់ធនាគារពិភពលោកចែងថា គម្រោងរបស់ខ្លួនត្រូវតែ «ប្រមើលមើល និងជៀសវាងផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមាន» ទៅលើជនជាតិដើមភាគតិច ហើយប្រសិនបើវាមិនអាចធ្វើទៅបានទេ គឺត្រូវ «កាត់បន្ថយ ឬសងសំណងសម្រាប់ផលប៉ះពាល់ទាំងនោះ»។ ធនាគារពិភពលោកកត់សម្គាល់ថា គេត្រូវតែបញ្ចូលអ្នកតំណាងសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចទៅក្នុងកិច្ចពិភាក្សា និងទទួលបានពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីសម្រេចចិត្ត។
ទោះបីជាមានការខិតខំប្រឹងប្រែងសុំបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាពរបស់សហគមន៍ក៏ដោយ ក៏នៅឆ្នាំ២០២១ ក្រសួងបានព្យាករណ៍ជាសាធារណៈថា បណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីសម្រាប់បុគ្គលម្នាក់ៗនឹងត្រូវបានផ្តល់ឱ្យពលរដ្ឋគ្មានដីធ្លីចំនួន ១៥ ០០០គ្រួសារពេលគម្រោងនេះបញ្ចប់ដែរ។
អង្គការជនជាតិដើមភាគតិចកម្ពុជា (CIPO) បានធ្វើការជាមួយសហគមន៍ក្នុងឆ្នាំនេះ ដើម្បីសរសេរលិខិតទៅក្រសួងរៀបចំដែនដី។ លិខិតដែលបានផ្ញើនៅថ្ងៃទី៤ ខែមេសា បានស្នើឱ្យក្រសួងពន្យារពេលការបោះបង្គោលកំណត់ព្រំប្រទល់គម្រោង LASED III នៃកម្មសិទ្ធិដីធ្លីបុគ្គលម្នាក់ៗ និងគោរពកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដែលមានស្រាប់របស់សហគមន៍ ដើម្បីទទួលបានបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាព។
ក្រសួងបានច្រានចោលសំណើរបស់សហគមន៍ ដែលជាឯកសារទទួលបានដោយ ខេមបូចា ដោយបញ្ជាក់ថា សហគមន៍មិនទាន់បានទទួលស្គាល់ដោយមន្ទីរអភិវឌ្ឍន៍ជនបទខេត្តនៅឡើយទេ។ នាយកប្រតិបត្តិអង្គការជនជាតិដើមភាគតិចកម្ពុជា លោក យុន ដាណេ សង្ឃឹមថា ក្រសួងនឹងពិចារណាឡើងវិញនូវការសម្រេចចិត្តរបស់ខ្លួនក្នុងការផ្តល់បណ្ណកម្មសិទ្ធិជាបុគ្គល។
លោក រ័ត្ន ហុក អនុរដ្ឋលេខាធិការក្រសួងរៀបចំដែនដី និងជាប្រធានគម្រោង បានប្រាប់ ខេមបូចា ថា ក្រសួងបានពិគ្រោះយោបល់ជាមួយភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ រួមទាំងជនជាតិដើមភាគតិច ដើម្បីប្រមូលព័ត៌មានអំពីផលប៉ះពាល់ដែលអាចកើតឡើងក្នុងគម្រោងដីសម្បទានសង្គមកិច្ច។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោកបានសង្កត់ធ្ងន់លើតម្រូវការការវាយតម្លៃបន្ថែម ទៀត មុនពេលគម្រោង LASED III ត្រូវអនុវត្ត។
លោក ហុក បាននិយាយថា៖ «រហូតមកដល់ពេលនេះ យើងមិនអាចកំណត់ថា គម្រោង [LASED III] នឹងប៉ះពាល់ដល់ជនជាតិដើមភាគតិចកម្រិតណាទេ។ យើងមិនអាចនិយាយថា គម្រោងនេះនឹងប៉ះពាល់ ឬមិនប៉ះពាល់ដល់ជនជាតិដើមភាគតិចទេ ព្រោះវាស្ថិតក្នុងដំណើរការវាយតម្លៃនៅឡើយ»។
មន្ត្រីធនាគារពិភពលោក លោក ង៉ុយ បានប្រាប់ ខេមបូចា ថា ក្រុមការងាររបស់លោកបានចុះទៅដល់ទីតាំងកាលពីខែកក្កដា ដើម្បីស្វែងយល់ពីស្ថានភាព និងបានពិភាក្សាទល់មុខគ្នាជាមួយអ្នកភូមិជនជាតិពូនង ដើម្បីវាយតម្លៃថា តើគម្រោងនេះនឹងប៉ះពាល់ដល់ជីវភាពរស់នៅរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចយ៉ាងដូចម៉េ្តច។ ពួកគេកំពុងពិចារណារកវិធីដោះស្រាយកង្វល់ទាំងអស់របស់ជនជាតិដើមភាគតិច។
ពេលសួរថាតើដីសម្បទានសង្គមកិច្ចត្រូវប្រគល់ឲ្យយ៉ាងដូចម៉េ្តច ក្នុងពេលដែលជនជាតិដើមភាគតិចពូនងកំពុងព្យាយាមសុំបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាពនោះ លោក ង៉ុយ បានឆ្លើយថា៖ «ក្រសួងពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ទទួលបន្ទុកលើការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់ដល់ប្រជាជន។ ប្រសិនបើដីរបស់គម្រោងត្រួតស៊ីគ្នានឹងដីសហគមន៍ វាជារឿងសំខាន់សម្រាប់ពួកគេ [ក្រសួងនានា] ក្នុងការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់ និងដោះស្រាយបញ្ហា ឬបញ្ជូនទៅមន្ត្រីថ្នាក់លើឲ្យដោះស្រាយ»។
អ្នកនាំពាក្យរបស់ធនាគារពិភពលោកបានប្រាប់ CamboJA តាមរយៈអ៊ីមែលថា គម្រោង LASED III ក៏គាំទ្រការផ្តល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីសហគមន៍សម្រាប់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចចំនួន 15 ប៉ុន្តែបានកំណត់អត្តសញ្ញាណភូមិ Roya Leu ជាភូមិមួយក្នុងចំណោមភូមិដែលទទួលបានការគាំទ្រ។
ធនាគារពិភពលោកបានមានប្រសាសន៍ថា៖ «ក្រុមការងារអនុវត្តគម្រោងបានបិទផ្លាកសញ្ញានៅខេត្តមណ្ឌលគិរី ដើម្បីទំនាក់ទំនងកាលបរិច្ឆេទទាក់ទងនឹងការអនុវត្តគម្រោង»។
ខណៈពេលដែលធនាគារពិភពលោកកំណត់ថាតើផែនការអភិវឌ្ឍន៍ LASED III នឹងត្រូវកែសម្រួលឬយ៉ាងណានោះ ជនជាតិពូនងនៅតែមិនមានកម្មសិទ្ធិស្របច្បាប់ ឬការការពារស្របច្បាប់ ដើម្បីការពារព្រៃឈើរបស់ពួកគេឡើយ។
ជនជាតិដើមភាគតិចរាប់សិបនាក់មកពីសហគមន៍រយ៉លើ ដែលបាននិយាយជាមួយ ខេមបូចា ចាត់ទុកសម្បទានសង្គមកិច្ចរបស់ធនាគារពិភពលោកថាមានផលប៉ះពាល់ដោយផ្ទាល់នៅក្នុងសហគមន៍ ជាពិសេសចាប់តាំងពីធនាគារពិភពលោក និងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលបានចាប់ផ្តើមធ្វើការស្ទង់មតិសម្រាប់ការចែកបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាបុគ្គល ដោយមិនបានដោះស្រាយជាមួយសហគមន៍ជាមុនសិន។
សមាជិកសហគមន៍បាននិយាយប្រាប់ ខេមបូចា ថា ពួកគេគ្រាន់តែចង់បានកម្មសិទ្ធិលើទឹកដីកំណើតរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះ ដោយបញ្ជាក់ម្តងហើយម្តងទៀតថា ពួកគេមិនមែនចង់ពង្រីកដីធ្លីទេ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែការពារដីធ្លីរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះ។ ពួកគេក៏បារម្ភដែរថា មន្ត្រីនៅក្រៅសហគមន៍កំពុងចាប់យកដី និងលក់ដីដោយខុសច្បាប់។
សមាជិកសហគមន៍បួននាក់ បានបង្ហាញបង្គោលឈើដល់ ខេមបូចា ដែលឈើនោះមានបាញ់ពណ៌ក្រហម ដោយពួកគេខ្លាចមេភូមិ គឺលោក មឿន និងមន្ត្រីផ្សេងទៀត កំណត់ព្រំប្រទល់ចាប់យកដីលក់ ឬឈូសឆាយព្រៃឈើ។ នៅភាគឦសាននៃដីសម្បទានសង្គមកិច្ចរបស់ធនាគារពិភពលោក មានទំហំដីព្រៃពីរកន្លែងប៉ុនកីឡដ្ឋានបាល់ទាត់ពីរត្រូវបានគេឈូសឆាយព្រៃក្នុងខែឧសភានេះ។
លោក មឿននិយាយទាំងកំហឹង ពេលប្រាប់ពីការព្រួយបារម្ភរបស់អ្នកភូមិ ដោយអះអាងថា លោកមិនពាក់ព័ន្ធនឹងការរកស៊ីដី ឬចាប់ដីលក់ខុសច្បាប់ទេ។ លោកនិយាយថា៖ «តើអ្នកជឿពួកគេទេ? ពួកគេនិយាយអ្វី និយាយទៅ»។ លោកបានចោទជនជាតិដើមថានិយាយបង្កាច់បង្ខូចរូបលោក។
លោកបាននិយាយមុននឹងចុចបិទទូរស័ព្ទថា៖ «ខ្ញុំមិនពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងទាំងនេះទេ»។
អ្នកភូមិម្នាក់ឈ្មោះ ហួម ក្លូ បានប្រាប់ ខេមបូចា ថា មន្ត្រីធ្វើខុសមិនជាប់ទោសទេ ដោយបញ្ជាក់ថា៖ «បើអ្នកកាប់ព្រៃឈើជាមន្ត្រីបរិស្ថាន ឬមេភូមិ មេឃុំ គឺមិនអីទេ។ ពួកគេជាបណ្តាញ នោះហើយជាមូលហេតុដែលពួកយើងពិបាកទទួលបានបណ្ណកម្មសិទ្ធិជាសមូហភាពស្របច្បាប់»។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថាន លោក នេត្រ ភក្ត្រា មិនបានឆ្លើយតបនឹងសំណើសុំការអត្ថាធិប្បាយទេ។
កន្លែងបញ្ចុះសពនៅកណ្តាលដីសម្បទានសង្គមកិច្ច
ទីបញ្ចុះសពសម្រាប់ភូមិនានាក្នុងឃុំរយ៉ គឺស្ថិតនៅជ្រៅនៅក្នុងសម្បទានរបស់ធនាគារ ពិភព លោក ដោយផ្អែកលើកូអរដោនេដែលគូសដោយ ខេមបូចា ។ លោក ផ្លា ណែន តំណាង សហគមន៍រយ៉ ដែលបាននាំមន្ត្រីធនាគារពិភពលោក និងតំណាងរដ្ឋាភិបាលទៅកាន់ទីកន្លែងទាំងនេះ នៅពេលពួកគេបានចុះមកកាលពីខែកក្កដា បាននិយាយថា ព្រៃឈើនៅជុំវិញកន្លែងបញ្ចុះសពទាំងពីរនេះ គឺសម្រាប់ធ្វើពិធីសែនព្រេនដូនតា។
លោក ណែន បាននិយាយថា៖ «ការបញ្ចុះសពតាមប្រពៃណីមានសារៈសំខាន់ជាពិសេសសម្រាប់ជនជាតិពូនងអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ ហើយបានផ្សាភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងទាំងផ្លូវកាយ ទាំងស្មារតីទៅនឹងទឹកដី វប្បធម៌ និងអតីតកាលរបស់ពួកគេ។ កន្លែងដែលអ្នកស្លាប់ត្រូវបានគេយកទៅបញ្ចុះ គឺមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់សហគមន៍នេះ»។
លោក ណែន អង្គុយច្រត់ជង្គង់ម្ខាង ខណៈលោកចង្អុលទៅចានមួយដែលប្រើជាក្អមសម្រាប់សែនព្រេនដល់ព្រលឹងដូនតា។ អ្នកភូមិជនជាតិពូនងបញ្ជាក់ថា អ្នកស្លាប់ត្រូវបញ្ចុះនៅទីនេះតែម្នាក់ឯង ឬជាក្រុមៗ ជាធម្មតាគេកប់ជាមួយវត្ថុផ្សេងៗមានដូចជាឧបករណ៍ធ្វើពីថ្ម ឬគ្រឿងអលង្ការផ្ទាល់ខ្លួននៅជុំវិញផ្នូរ។
លោក ណែន បាននិយាយថា៖ «យើងព្រួយបារម្ភថា យើងមិនអាចធ្វើអ្វីកើតទេប្រសិនបើមន្ត្រីមូលដ្ឋានអនុញ្ញាតឲ្យឈ្មួញទិញទីបញ្ចុះសព ឬព្រៃអារក្សនោះ។ ប្រសិនបើទីតាំងប្រគល់ឱ្យគម្រោង [ការអភិវឌ្ឍន៍គម្រោង Lased III] ប្រពៃណីផ្សេងទៀតនឹងកាន់តែបាត់បង់ភ្លាមៗពីសហគមន៍នេះ ដោយសារការទន្ទ្រានយកដី និងការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើដែលមានស្រាប់នៅទីនេះទៅហើយនោះ»។
អ្នកភូមិរយ៉លើ លោក ម៉ៅ បាននិយាយថា ទីតាំងទាំងនេះ ជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងពិធីបុណ្យសពដ៏ឧឡារិក ដែលជនជាតិពូនងបានអនុវត្តរាប់សតវត្សមកហើយ។ លោក ណែន បានពន្យល់ថា កន្លែងបញ្ចុះសពមួយស្ថិតនៅកណ្តាលរង្វង់ផ្ទាំងថ្មដែលប្រើសម្រាប់ធ្វើពិធីបែបនេះ ហើយស្ថិតនៅទីនោះរហូត។ ពិធីបុណ្យសពទាំងនោះរួមមាន ការលៀងអាហារ ការបូជាសត្វ ការដង្ហែសព ការធ្វើមឈូស និងការតុបតែងផ្នូរ។
លោក ម៉ៅ បាននិយាយថា៖ «ការគំរាមកំហែងនៃការរឹបអូសយកដីធ្លី និងការលក់ដីទៅឱ្យអ្នកខាងក្រៅ បានធ្វើពិធីបញ្ចុះសព ដែលជាទំនៀមទម្លាប់ចុងក្រោយបង្អស់នៃទំនៀមទម្លាប់ទាំងឡាយរបស់ជនជាតិពូនង ដែលគេបានអនុវត្តនៅក្នុងតំបន់នេះ គឺស្ថិតក្នុងគ្រោះថ្នាក់នៃការបាត់បង់»។
សមាជិកសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចពូនងផ្សេងទៀតដែលនាំក្រុមមន្ត្រីដើរមើលព្រៃសហគមន៍ថ្ងៃនេះ គឺបានយល់ស្របនឹងកង្វល់របស់លោក ម៉ៅ ។ ទីបញ្ចុះសពទាំងនេះត្រូវបានជនជាតិពូនងប្រើប្រាស់រាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ។
អ្នកស្រី ឡាន បាននិយាយថា៖ «កន្លែងបញ្ចុះសពក៏ធ្វើឲ្យយើងនឹកឃើញនូវអនុស្សាវរីយ៍សំខាន់ៗ និងការពន្យល់ច្បាស់លាស់អំពីរបៀបរស់នៅរបស់ជនជាតិពូនងពីអតីតកាល រួមទាំងការហូបអាហារ សុខភាព ប្រជាជន ជីវភាពរស់នៅ និងរចនាសម្ព័ន្ធសង្គម»។
ពេលទៅដល់កន្លែងបញ្ចុះសព សមាជិកសហគមន៍ជនជាតិពូនងបានដើរកាត់ព្រៃ ហើយបេះបន្លែស្លឹកឈើ និងរុក្ខជាតិព្រៃដែលដុះចេញពីដី។ ពួកគេបានប្រមូលជ័រចុងពីដើមឈើ ដើម្បីយកមកលក់ជាចន្លុះ ថ្នាំលាប និងឈើវ៉ារនីស ជាដើម។
នៅពេលដែលដំណើរដើរមើលព្រៃបានបញ្ចប់ សមាជិកសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចពីរបីនាក់បានដាក់បន្លែព្រៃរបស់ពួកគេនៅលើស្លឹកឈើមួយសន្លឹកដ៏ធំ។ ពួកគេបានឈរជុំគ្នា ខណៈដែលមន្ត្រីទំនាក់ទំនងរបស់ធនាគារពិភពលោកបានថតរូប៕
ប្រែសម្រួលពីអត្ថបទភាសាអង់គ្លេស៖ World Bank Project Advances Despite Occupying Indigenous Burial Grounds
