នៅពេលធ្វើដំណើរជិតទៅដល់នាយកដ្ឋានលិខិតឆ្លងដែននៃអគ្គនាយកដ្ឋានអត្តសញ្ញាណកម្ម គេនឹងជួបប្រទះនឹងក្រុមម៉ូតូឌុបសួរនាំថា «ប៉ាស្ព័រ ឬក៏អត្តសញ្ញាណប័ណ្ណ» ប្រៀបបានទៅនឹងអ្នករត់តាក់ស៊ីចាប់ម៉ូយទៅខេត្ត ឬក៏អាជីវករលក់ដូរនៅតាមទីផ្សារនានា។
បន្ទាប់មកពួកគាត់ក៏ជិះតាមសួរនាំបន្ថែម «តើមានណាត់ជាមួយនឹងមន្រ្តីនៅខាងក្នុងហើយឬនៅ» ប្រសិនបើមិនមានទេ គាត់នឹងធ្វើការណែនាំអតិថិជនគោលដៅទៅកាន់បណ្តាញនៅខាងក្នុង ដែលមានដូចជាឈ្មួញកណ្តាលរកស៊ីបំពេញពាក្យស្នើសុំ និងរត់ការឯកសារ ឬក៏ជាមន្ត្រីស្លៀកពាក់ឯកសណ្ឋានតែម្តង។
នាយកដ្ឋានលិខិតឆ្លងដែននៃអគ្គនាយកដ្ឋានអត្តសញ្ញាណកម្ម ស្ថិតនៅភូមិតាង៉ូវ សង្កាត់និរោធ ខណ្ឌច្បារអំពៅ ចំងាយប្រហែលជា១០គីឡូម៉ែត្រពីទីប្រជុំជនទីក្រុងភ្នំពេញ។
លោក យាន រស្មី មានអាយុប្រមាណជាង៣០ឆ្នាំ ជាអ្នកស្រាវជ្រាវ និងអ្នកសរសេរសិល្បៈឯករាជ្យមួយរូប បានទៅធ្វើលិខិតឆ្លងដែន ដោយជ្រើសរើសយកសេវាមានឈ្មួញកណ្តាលជាស្រ្តីមា្នក់បំពេញឯកសារ និងរត់ការណ៍ឱ្យដោយមានការណែនាំពីមន្រ្តីម្នាក់នៅនាយកដ្ឋានអត្តសញ្ញាណកម្ម ដែលបានស្គាល់គ្នាកំឡុងពេលធ្វើអត្តសញ្ញាណប័ណ្ណប្រហែលជាបីខែមុន។
លោកបានរៀបរាប់ប្រាប់ឱ្យដឹងថា ហេតុផលដែលជ្រើសរើសយកសេវាកម្មនេះ ដោយសារតែយល់ថាវាមានភាពងាយស្រួល មិនចំណាយពេលវេលាយូរ និងមិនស្មុគស្មាញ។ លោកបានជ្រើសរើសយកសេវាកម្មធ្វើលិខិតឆ្លងដែនដែលមានរយៈពេល១៥ថ្ងៃ មានតម្លែ១០០ដុល្លា ថ្លៃថតរូប១ម៉ឺន៦ពាន់រៀល ថតចំលងឯកសារ២០០០រៀល និងថ្លៃឈ្នួលសរសេរបំពេញពាក្យស្នើសុំតម្លៃ១០ដុល្លា។
លោក យាន រស្មី បាននិយាយថា៖ «ដឹងគិតម៉េចទេ! សំនួរគិតម៉េចហ្នឹងពិបាកណាស់! ខ្ញុំតាមពិតទៅ ខ្ញុំធ្វើបណ្តើរ យើងមានសតិដឹងហ៎ា! ខ្ញុំមានសតិដឹងថា ខ្ញុំកំពុងតែចូលរួមអំពើពុករលួយនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ និយាយត្រង់ៗ តាហ្មងទៅ»។
លោកបានត្អូញត្អែរពីបញ្ហាសេវាសាធារណៈដែលផ្តល់ដោយរដ្ឋមិនមានភាពច្បាល់លាស់ ទើបលោកសម្រេចចិត្តចំណាយលើសេវាក្រៅផ្លូវការជួលឈ្មួញកណ្តាល ដោយសារទីកន្លែងធ្វើលិខិតឆ្លងដែនមិនមានសណ្តាប់ធ្នាប់ និងស្លាកសញ្ញាផ្តល់ព័ត៌មានស្តីពីបែបបទបំពេញឯកសារ និងមិនដឹងថាគួរតែចាប់ផ្តើមពីផ្នែកមួយណាទៅផ្នែកមួយណា។
លោកបានបន្តទៀតថា ប្រសិនបើរិះគន់ពីសេវាសាធារណៈរបស់រដ្ឋ ច្បាស់ណាស់មន្រ្តីនឹងមានការប្រតិកម្មចេញមុខការពារទីន្លែងធ្វើលិខិតឆ្លងដែន។ តែប្រសិនបើក្រឡេកមើលពីជ្រុងម្ខាងទៀត លោកយល់ឃើញថា វាប្រហែលជាគេរៀបចំជាលក្ខណៈប្រព័ទ្ធដែលអាចបង្កើតឱកាសឱ្យអ្នកនៅខាងក្នុងទទួលបានលុយទឹកតែ។
លោក យាន រស្មី បន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំធ្លាប់ទៅកន្លែងរដ្ឋគឺអ៊ីចឹង មិនមែនលើកទីមួយទេ ពីមុនក៏អ៊ីចឹង វាពិបាកនឹងផ្តល់ភាពងាយស្រួលឱ្យយើង […] ខ្ញុំមិនដឹងថាអាភាពដែលមិនច្បាស់ការណ៍អ៊ីចឹង គេបង្កើតអ៊ីចឹង ដើម្បីឱ្យឱកាសអ្នកដែលរកស៊ីជុំវិញហ្នឹងគាត់មានឱកាសរកលុយ»។
លោក យាន រស្មី បានបង្ហាញការយល់ឃើញបន្ថែមពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងការបំពេញឯកសាររដ្ឋាភិបាលគួរតែរៀបចំឱ្យមានភាពជាក់លាក់ណាមួយ និងជួយសម្រួលដល់ប្រជាពលរដ្ឋដែលពួកគាត់មិនចេះអក្សរ។ ពេលខ្លះមិនមែនមកពីប្រជាពលរដ្ឋមិនអាចបំពេញឯកសារបានដោយខ្លួនឯងនោះទេ តែដោយសារតែភាពស្មុគស្មាញ ហើយប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើនបានលើកឡើងពីការបំពេញឯកសារដែលមានភាពស្មុគស្មាញ។ ទង្វើលទាំងនោះអាចជាលេសរបស់មន្រ្តីក្នុងការជំរុញឱ្យប្រជាពលរដ្ឋជ្រើសរើសយកសេវាបំពេញឯកសារពីឈ្មួញកណ្តាល ឬក៏មន្រ្តី។
លោកបានអះអាងថា បានឃើញដោយផ្ទាល់ភ្នែក ឯកសាររបស់លោកមិនបានបំពេញគ្រប់លក្ខណៈដែលជាតម្រូវការរបស់មន្រ្តីនោះទេ ដោយខ្វះចន្លោះឈ្មោះឪពុកម្តាយ និងគូសត្រង់ចំណុចពួកគាត់ស្លាប់ ឬក៏នៅរស់ ក៍ប៉ុន្តែតែឯកសារអាចរត់ការណ៍បាន។ កាលនោះប្រហែលជាមកពីលោកជ្រើសរើសយកសេវាដែលជួលគេបំពេញឯកសារ ដោយប្រហែលជាអ្នកបំពេញនោះមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងអ្នកមានសិទ្ធិសម្រេចទៅលើឯកសារ។
លោក យាន រស្មី៖ «ប្រហែលជារដ្ឋាភិបាលបង្កើតអាជាក់លាក់ហ្នឹងមួយ ឱ្យមានអ្នកធ្វើការផ្នែកនឹងបណ្តោយ ជួយអ្នកដែលគ្នាអត់ចេះអក្សរអ៊ីចឹងណា។ អារឿងបំពេញឯសារខុសនេះ ខ្ញុំនិយាយឱ្យស្មោះត្រង់ ពេលខ្លះអត់មានខុសអីសោះ តែអ្នកដែលរកចាប់កំហុសទាល់តែឃើញដើម្បីរកលេស ដើម្បីកែឯកសារអ៊ីចឹងទៅ […] ប៉ិនក្នុងឯកសាររបស់ខ្ញុំអត់មានផងហ្នឹង [ចន្លោះបំពេញឈ្មោះឪពុកម្តាយ និងចន្លោះគូសនៅរស់ ឬស្លាប់] ដូចអត់ឃើញមានអ្នកណាកែអីផង វាយត្រាប៉ុងៗ ទៅប៉ុណ្ណឹងទាំងអស់ អ៊ីចឹងណា»។
ចំណែកឯកញ្ញា ហុង គីមជូ មានអាយុ២៤ឆ្នាំ គឺជានិសិត្សពេទ្យម្នាក់នៅសាលាបច្ចេកទេសថែទាំវេជ្ជសាស្រ្ត បានទៅធ្វើលិខិតឆ្លងដែនសុពលភាពរយៈពេល១៥ថ្ងៃ តម្លៃ១០០ដុល្លា ថ្លៃថតរូប១ម៉ឺន៦ពាន់រៀល ដោយមិនមានវិក្កយបត្រ និងថ្លៃថតចំលងឯកសារ១ពាន់រៀល។ កញ្ញាបានលើកឡើងថា មិនបានចំណាយទៅលើសេវាឈ្មួញកណ្តាលនោះទេ ដោយសារតែមានមិត្តភក្តិធ្វើការនៅកន្លែងធ្វើលិខិតឆ្លងដែនជួយសម្រួល។ ក៏ប៉ុន្តែកញ្ញាបានបង្ហាញការយល់ឃើញថា ទីកន្លែងធ្វើលិខិតឆ្លងដែន ដែលជាសេវាសារធាណៈរបស់រដ្ឋមានភាពសុំាញុំា និងមិនមានកន្លែងសួរនាំព័ត៌មានច្បាស់លាស់។
កញ្ញា ហុង គីមជូ បាននិយាយថា៖ «និយាយទៅវារាងមានភាពរញ៉េរញ៉ៃតិច បើសម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំមានអ្នកស្គាល់ យើងទៅដល់អ្នកស្គាល់យើងរត់ការណ៍ឱ្យហ្មង អត់អីទេណាបង។ តែបើខ្ញុំឮពីមិត្តភក្តិខ្ញុំ ដែលគាត់ធ្លាប់ទៅ អត់មានអ្នកស្គាល់ហ្នឹង គឺមានរញ៉េរញ៉ៃហ្មង! យើងអត់ដឹងថាកន្លែងណាសួរព័ត៌មាន»។
លើសពីនេះទៅទៀតកញ្ញាបាននិយាយថា វាប៉ះពាល់អារម្មណ៍ នៅពេលធ្វើដំណើរទៅធ្វើលិខិតឆ្លងដែនមានម៉ូតូឌុបជិះតាម និងសួរនាំក្នុងន័យជំរុញឱ្យទទួលយកសេវាឈ្មួញកណ្តាលក្នុងការបំពេញឯកសារ និងរត់ការណ៍។ កញ្ញាមានការសង្ស័យពាក់ព័ទ្ធនឹងភាពមិនប្រក្រតីនៅពីក្រោយសេវាសាធារណៈ ដោយអង្កេតឃើញថា មានអ្នកជិះម៉ូតូសួរនាំ។ កញ្ញាបានបង្ហាញការយល់ឃើញថា ថ្នាក់ដឹកនាំនាយកដ្ឋានលិខិតឆ្លងដែននៃអគ្គនាយកដ្ឋានអត្តសញ្ញាណកម្ម គួរតែមានរៀបចំទីកន្លែងមួយសមរម្យសម្រាប់ផ្តល់ព័ត៌មានដល់ប្រជាពលរដ្ឋដែលទៅទទួលសេវាសារធារណៈ។
កញ្ញា ហុង គីមជូ៖ « សម្រាប់ខ្ញុំគ្រាន់តែមកធ្វើប៉ាស្ព័រប៉ុណ្ណឹង! ចុម ហេតុអីក៏ឆ្វេកឆ្វាចម្ល៉េះ ពេលខ្លះវារាងប៉ះពាល់អារម្មណ៍យើង […] វាមើលទៅដូចជាមានអីបង្កប់នៅក្នុងហើយ បើសិនជាវាអត់មានបង្កប់នៅក្នុងហ្នឹង វាអត់មានត្រូវមកស្រវេស្រវ៉ាអ៊ីចឹងទេ។ បើតាមសំណូមពររបស់ខ្ញុំ ដាក់តុលក្ខណៈសួរព័ត៌មាន ព្រោះមុនពេលដែលយើងធ្វើអីមួយ ពេលខ្លះមិនប្រាកដថា យើងមិនធ្ងល់ ត្រូវតែមានកន្លែងមួយឱ្យយើងសួរព័ត៌មាន»។
អ្នកស្រី ញឹប សៀងហ៊ុន អាយុ៣២ឆ្នាំ ជាកម្មការិនីរោងចក្រសម្លៀកបំពាក់ម្នាក់ស្ថិតនៅកួរស្រូវជាយក្រុងរាជធានីភ្នំពេញ។ បានទៅធ្វើលិខិតឆ្លងដែន និងបានជួលឈ្មួញកណ្តាលបំពេញឯកសារឱ្យគាត់ គាត់ប្រាប់ពីមូលហេតុដែលជ្រើសរើសសេវានេះដោយសារតែគាត់មិនចេះអក្សរ។ អ្នកស្រីមិនបានស្គាល់ទីកន្លែងធ្វើលិខិតឆ្លងដែនពីមុនមកទេ តែគាត់បានជួលនិងពឹងអ្នករត់រ៉ឺម៉កកង់បីឥណ្ឌាជូនទៅ ពេលដល់ទីតាំងអ្នកស្រីបានជួបប្រទះនឹងពូម្នាក់រកស៊ីរត់ម៉ូតូឌុប និងបានសួរនាំពីវីធីសាស្រ្តនៃការធ្វើលិខិតឆ្លងដែន វាគឺជាឱកាសដែលបុរសម្នាក់នោះបាននាំអ្នកស្រីទៅជួបនឹងអ្នករកស៊ីបំពេញឯកសារ និងតម្រូវឱ្យចំណាយថវិកា។
អ្នកស្រី ញឹប សៀងហ៊ុន៖ «ពេលដែលខ្ញុំចុះពីលើ PassApp ពូៗ ពូឯងធ្លាប់ធ្វើការនៅហ្នឹងអត់ ខ្ញុំលើកទីមួយមកហ្នឹង! ខ្ញុំអត់ចេះអក្សរផង ដល់ពេលយើងអត់ចេះអ៊ីចឹង បានណាគេសរសេរឱ្យ យើងចង់ធ្វើ Passport អ៊ីចឹង»។
អ្នកស្រីបន្ថែមទៀតថា បុរសរកស៊ីរត់ម៉ូតូឌុបក៏បាននាំអ្នកស្រីទៅជួបនឹងស្រ្តីម្នាក់ដែលរកស៊ីបំពេញឯកសារនៅជិតបន្ទប់ទឹកក្នុងបរិវេណទីធ្លាធ្វើលិខិតឆ្លងដែន ពេលបំពេញរួចរាល់អ្នកស្រីបានផ្តល់ជូនទឹកប្រាក់ចំនួន ២ម៉ឺន៥ពាន់រៀលសម្រាប់ជាថ្នូរក្នុងការបំពេញឯកសារ បង់ថ្លៃថតរូប ១ម៉ឺន៦ពាន់រៀល និងថ្លៃថតចំលង ១០០០រៀល។
អ្នកស្រី ញឹប សៀងហ៊ុន៖ «ចែមួយនៅក្នុងហ្នុងចាំឱ្យគាត់សរសេរឱ្យ មានលុយជូនថ្លៃសរសេរគាត់តិចតួចអ៊ីចឹងទៅ វាមិនអីទេ។ ជូនគេ ២ម៉ឺន៥ពាន់ ច៎ាស! នៅលុយរូបថត ១ម៉ឺន៦ពាន់ អ៊ីចឹង ថ្លៃថតចំលងឯកសារ១០០០រៀល! ហ្នឹងហើយខ្ញុំពឹងគាត់ ឱ្យចែហ្នុងសរសេរឱ្យ»។
ការនាំអតិថិជនឱ្យទៅមន្រ្តី ឬក៏ឈ្មួញកណ្តាលគាត់អាចទទួលបានប្រាក់កម្រៃជើងសារចាប់ពី១ម៉ឺនរៀល ទៅ១ម៉ឺន៥ពាន់រៀលក្នុងអតិថិជនម្នាក់។ ក៏មានប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនមានការណាត់ជួបមន្រ្តី និងឈ្មួញកណ្តាលទុកជាមុនផងដែរ ដោយពួកគាត់នឹងជួយបំពេញឯកសារប្រវត្តិរូប ថតចម្លងអត្តសញ្ញាណប័ណ្ណ និងរត់ការណ៍ឯកសារមួយចំនួនទៀត។ មន្រ្តីដែលស្លៀកពាក់ឯកសណ្ឋានការិយាល័យចេញដោយអគ្គនាយកដ្ឋានអត្តសញ្ញាណកម្ម ឬក៏ឈ្មួញកណ្តាលយកថ្លៃសេវាយ៉ាងតិច ១០ដុល្លា ឬក៏លើសពីនេះពីការបំពេញឯកសារ និងរត់ការណ៍ឱ្យភ្ញៀវ។ យោងតាមប្រជាពលរដ្ឋបានបញ្ជាក់។
យោងតាមតារាងតម្លៃនៃនាយកដ្ឋានលិខិតឆ្លងដែន ការធ្វើលិខិតឆ្លងដែនដែលមានបែងចែកជា៣សេវា គឺសេវាធម្មតាត្រូវបង់តម្លៃ១០០ដុល្លារអាមេរិក មានរយៈពេលកំណត់ធ្វើគឺ ១៥ថ្ងៃនៃថ្ងៃធ្វើការ សេវារហ័សកម្រិតមធ្យមតម្លៃ១៥០ដុល្លារ រយៈពេលកំណត់ធ្វើគឺ៧ថ្ងៃនៃថ្ងៃធ្វើការ និងតម្លៃ២០០ដុល្លារសម្រាប់សេវារហ័ស រយៈពេលកំណត់ធ្វើតែមួយថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ។ សម្រាប់លិខិតឆ្លងដែនសម្រាប់កុមារដែលមានអាយុចាប់ពីអាយុ ០ឆ្នាំឡើងទៅដល់៥ឆ្នាំ ក៏មាន៣សេវាដូចគ្នា សេវាធម្មតាត្រូវបង់តម្លៃ៨០ដុល្លារអាមេរិក ហើយមានរយៈពេលកំណត់ធ្វើគឺ ១៥ថ្ងៃនៃថ្ងៃធ្វើការ សេវារហ័សកម្រិតមធ្យមតម្លៃ១២០ដុល្លារ មានរយៈពេលកំណត់ធ្វើគឺ៧ថ្ងៃនៃថ្ងៃធ្វើការ និងតម្លៃ១៦០ដុល្លារសម្រាប់សេវារហ័សរយៈពេលកំណត់ធ្វើតែមួយថ្ងែ។
តារាងតម្លៃ និងរយៈពេលនៃការធ្វើលិខិតឆ្លងដែន បានដាក់ព្យួរនៅលើជញ្ជាំងក្បែរកន្លែងអង្គុយរង់ចាំសម្រាប់ជាព័ត៌មានដល់ប្រជាពលរដ្ឋ តែហាក់បីដូចជាពុំសូវជាមានអ្នកចាប់ អារម្មណ៍ទៅវិញ ដោយភាគច្រើនអ្នកដែលទៅធ្វើលិខិតឆ្លងដែនបែរជាមាទំនុកចិត្ត និងជ្រើស រើសយកសេវាបំពេញឯកសារ និងរត់ការឱ្យទៅវិញ។
សេវាសាធារណៈនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៅតែចោទជាបញ្ហាសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋដែលស្ថិតនៅក្រោមបន្ទាត់ក្រីក្រ ជាពិសេសស្រ្តី ជនពិការភាព និងអ្នកមិនចេះអក្សរជាដើម។ ជាក់ស្តែងសេវាសាធារណៈធ្វើលិខិតឆ្លងដែនដែលមានភាពស្មុគស្មាញក្នុងការបំពេញឯកសារ ទីកន្លែងផ្តល់ព័ត៌មានមិនច្បាស់លាស់ គ្មានសណ្តាប់ធ្នាប់ ដែលជាកត្តាជំរុញឱ្យប្រជាពលរដ្ឋជ្រើសរើសយកសេវាជួលឈ្មួញកណ្តាលបំពេញឯកសារ និងរត់ការណ៍ ដោយត្រូវចំណាយថវិកាបន្ថែមពីលើតំម្លៃលិខិតឆ្លងដែន។
លោក ប៉ិច ពិសី នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា បានបង្ហាញការយល់ឃើញថា ទីកន្លែងធ្វើលិខិតឆ្លងដែន គឺជាទីកន្លែងដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយចំនួនទឹកប្រាក់ជាច្រើន ដូច្នេះវាអាចជាវិធីសាស្រ្តមួយដែលគេមានបំណងធ្វើឱ្យមានភាពស្មុគស្មាញដើម្បីជាលេសស្របច្បាប់ក្នុងការជំរុញឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ កម្មករ កម្មការិនី ជ្រើសរើសយកសេវាបន្ថែមពីអ្នកជំនាញបំពេញឯកសារ និងរត់ការណ៍ធ្វើលិខិតឆ្លងដែន។
លោក ប៉ិច ពិសី បានលើកឡើងថា៖ «មានការដោះដូរលុយច្រើនណាស់ អ៊ីចឹងគេធ្វើឱ្យស្មុគស្មាញទៅ ដើម្បីឱ្យមានវិធីដូចអ៊ីចឹង គឺថាបើស្មុគស្មាញទៅ គេប្រើអ្នកជំនាញផ្សេងឱ្យធ្វើឱ្យ ហើយគេឱ្យសេវាបន្ថែម ហើយកន្លែងនឹងប្រហែលជាគេចាត់ទុកថា មិនមែនជារឿងពុករលួយទៀត ព្រោះអានេះគឺជាសេវាអាជីពរបស់គេ»។
លោកបន្ថែមទៀតថា មន្រ្តីសាធារណៈដែលមានតួនាទីបម្រើរាស្រ្ត ត្រូវតែជាអ្នកដែលរៀបចំបំពេញឯកសារ និងរត់ការជូនប្រជារាស្រ្តដែលពួកគាត់មិនមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ធ្វើដោយខ្លួនឯងតួយ៉ាងដូចជាអ្នកមិនចេះអក្សរ និងជនពិការភាពជាដើម។ មិនមែនមានន័យថា ប្រសិនបើពលរដ្ឋមិនមានលទ្ធភាពហើយ ជំរុញពួកគាត់ឱ្យចំណាយថវិកាបន្ថែមទៅលើការជួលឈ្មួញកណ្តាលបំពេញឯកសារ និងរត់ការណ៍ឱ្យនោះទេ។
លោកបន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំគិតថារឿងហ្នឹងប៉ះពាល់ប្រជាពលរដ្ឋ ជាពិសេសអ្នកទន់ខ្សោយ អ្នកអត់ចេះអក្សរ ជនពិការ អ៊ីចឹងគាត់រងគ្រោះមួយជាន់ហើយ ឥឡូវនេះឱ្យគាត់រងគ្រោះមួយជាន់ទៀត! ព្រោះអីគាត់ត្រូវបង់លុយ អ៊ីចឹងវាប៉ះពាល់ស្រ្តីច្រើនជាងគេ»។
លោក សន ជ័យ នាយកប្រតិបត្តិនៃសម្ព័ន្ធគណនេយ្យភាពសង្គមកម្ពុជា ទូទៅលោកសង្កេតឃើញថា វាជារឿងមួយល្អ ដែលរដ្ឋាភិបាលបានរៀបចំទីកន្លែងសមរម្យ និងផ្តល់ភាពងាយស្រួលដល់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងការធ្វើលិខិតឆ្លងដែននៅនាយកដ្ឋានលិខិតឆ្លងដែន និងនៅផ្សារទំនើបអ៊ីអនសែនសុខ។
ប៉ុន្តែបើងាកមកមើលនីតិវិធីនៃការបំពេញឯកសារនៅតែជាបញ្ហាចោទសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ដោយសារតែពាក្យស្នើសុំមានចន្លោះតូចចង្អៀតពិបាកបំពេញ ឬក៏បំពេញមិនបានត្រឹមត្រូវទៅតាមអ្វីដែលមន្រ្តីធ្វើលិខិតឆ្លងដែនចង់បាន។ ដូច្នេះការិយាល័យលិខិតឆ្លងដែនគួរតែមានកំណែទម្រង់ ឬក៏គួរតែអាចសម្រួលឱ្យប្រជាពលរដ្ឋអាចបំពេញពាក្យស្នើសុំតាមរយៈវេបសាយជាមុន ដែលអាចឈានទៅដល់ការកាត់បន្ថយភាពស្មុគស្មាញ និងការលុបបំបាត់ការជួយបំពេញបែបបទពីឈ្មួញកណ្តាល។
លោក សន ជ័យ បានថ្លៃងថា៖«អ៊ីចឹងបើនិយាយពីទីកន្លែងអាចថាសមរម្យ ប៉ុន្តែយើងសង្កេតឃើញថា នៅខ្វះនិតីវិធី និងការធ្វើកំណែទម្រង់ផ្នែកកិច្ចការក្រដាស់ស្នាមតូចចង្អៀត ហើយព័ត៌មានដែលពលរដ្ឋ បើគាត់សរសេរអក្សររាងធំតិចទៅ វាអាចនឹងធ្វើឱ្យមានការលំបាក ហើយក៏មន្រ្តីហ្នឹងគាត់ថាខុស ថាអីអ៊ីចឹង […] គួរតែរៀបចំឱ្យមានឌីជីផលហ្វេម! ឌីជីផលហ្វេម មានន័យថាអ្នកខ្លះគាត់មានចង់ទៅធ្វើលិខិតឆ្លងដែន គាត់អាចដោតឡូតហ្វេមយកមកបំពេញបាន បំពេញជាមុនហើយដាក់ឯកសារនឹងទៅ ហើយពេលគេទៅគ្រាន់តែទៅថតរូប និងបង់លុយទៅ»។
លោកឱ្យដឹងថា តម្លៃលិខិតឆ្លងដែនកម្ពុជាមានតម្លៃថ្លៃប្រសិនបើធៀបនឹងប្រទេសជិតខាង បូករួមទាំងភាពស្មុគស្មាញទៀតសោត ហើយប្រជាពលរដ្ឋត្រូវចំណាយទៅលើថ្លៃជួលគេបំពេញឯកសារចាប់ពីប្រមាណ១០ដុល្លា ទៅ១៥ដុល្លាបន្ថែមទៀត ដែលនាំឱ្យប្រជាពលរដ្ឋស្ថិតនៅកម្រិតក្រីក្រមានភាពលំបាកក្នុងការទទួលបានសេវាសាធារណៈមួយនេះ។
លោក សន ជ័យបន្ថែមថា៖ «បញ្ហាតម្លែនៃលិខិតឆ្លងដែនក៏នៅតែបញ្ហាដែរ សម្រាប់ជីវភាពប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា។ ចង់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋមានលិខិតឆ្លងដែនប្រើច្រើនគ្នា ខណៈពេលដែលនិន្នាការនៃសកលភាវូបនីយកម្ម ឬក៏ការឆ្លងទៅមករវាងពលរដ្ឋកម្ពុជា និងប្រទេសជិតខាងហ្នឹង»។
មន្រ្តីនៃនាយកដ្ឋានលិខិតឆ្លងដែនម្នាក់សុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ បានប្រាប់ឱ្យដឹងថា រូបលោកពិតជាទទួលរត់ការឯកសារឱ្យភ្ញៀវពិតមែន និងទទួលបានប្រាក់ថ្លៃឈ្នួល១០ដុល្លាក្នុងម្នាក់ ដោយលោកសំអាងថា ភាគច្រើននៅទីន្លែងធ្វើលិខិតឆ្លងដែនគេតម្រូវតម្លៃធ្វើលិខិតឆ្លងដែន១១០ដុល្លា តែតម្លៃជាក់ស្តែងដែលបានព្យួរនៅលើជញ្ជាំងគឺតែ១០០ដុល្លាតែប៉ុណ្ណោះក្នុងរយៈពេល១៥ថ្ងៃនៃថ្ងៃធ្វើការ។
មន្ត្រីម្នាក់ហ្នឹងបាននិយាយថា៖ «ចេញក្រៅក្រែងលមានម៉ូយមួយពីរ បានលុយចាយ ម៉ូយ Passport ធ្វើ Passport! ចេះតែបានលុយអ៊ីចឹង អាហ្នឹងគេឱ្យហ្មងអាហ្នឹង ម្នាក់១១០ ម្នាក់១០រៀល [១០ដុល្លារថ្លៃរត់ការណ៍] អ៊ីចឹងណា»។
អគ្គនាយករងនៃអគ្គនាយកដ្ឋានអត្តសញ្ញាណកម្ម លោក សាយ ម៉េងឈាង បានមានប្រសាសន៍ថា នាពេលកន្លងមក លោកពិតជាធ្លាប់បានទទួលដំណឹងពីពលរដ្ឋមួយចំនួនចំពោះការយកថ្លៃលើសតម្លៃដើមពិតមែន ប៉ុន្តែករណីនេះលោកបានជំរុញឱ្យពលរដ្ឋរាយការណ៍ឱ្យបានជាក់លាក់ទៅកាន់ក្រុមរបស់លោកដើម្បីមានចំណាត់ការផ្លូវច្បាប់ចំពោះមន្រ្តីដែលបានប្រព្រឹត្តខុសវិន័យនោះ។
លោក សាយ ម៉េងឈាង៖ «កន្លងមកខ្ញុំឮពលរដ្ឋមួយចំនួនគាត់និយាយអ៊ីចឹងដែរ ប៉ុន្តែយើងបានប្រកាសផ្សាយពីតម្លៃហើយ គាត់ [ពលរដ្ឋ] គួរតែដឹងហើយ។ ដោយឡែកបើសិនជាគាត់ទៅរត់ការណ៍តាមរយៈអ្នករត់ការ គេទារលើសអាហ្នឹងជារឿងរបស់គាត់។ បើសិនជាយើងមានព័ត៌មានច្បាស់ថា មន្ត្រីយើងណាគាត់ទារលើសអាហ្នឹងយើងចាត់វិធានការទៅតាមច្បាប់អ៊ីចឹងទៅ»។
លោកបានឱ្យដឹងទៀតថា ពលរដ្ឋអាចរាយកាណ៍នូវភាពមិនប្រក្រតីនៃការធ្វើលិខិតឆ្លងដែនបានតាមរយៈលេខ១២៧១ ដែលជាលេខរបស់ក្រុមប្រចាំការសេវាកម្មអត្តសញ្ញាណកម្ម និងប្រតិកម្មរហ័ស រងចាំទទួលឆ្លើយតបរាល់បញ្ហានានា ដែលពលរដ្ឋជួបប្រទះ ឬអាចសរសេរជាលិខិតដាក់ស្រោមសំបុត្រដែលមាននៅក្នុងកន្លែងធ្វើលិខិតឆ្លងដែនផ្ទាល់។
បើតាមលោក ម៉េងឈាង បានបញ្ជាក់ថា ក្នុងមួយថ្ងៃៗមានពលរដ្ឋចន្លោះពី១០០ទៅ ២០០នាក់ដែលបានមកទទួលសេវាធ្វើលិខិតឆ្លងដែន។
បច្ចុប្បន្នប្រទេសកម្ពុជាមានទីតាំងចំនួន៥កន្លែង ដែលអាចទទួលសេវាកម្មធ្វើលិខិតឆ្លងដែន បាន ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ខេត្តបាត់ដំបង ខេត្តកោះកុង ខណ្ឌច្បារអំពៅ រាជធានីភ្នំពេញ និងនៅទីតាំងផ្សារទំនើបអ៊ីអន២ ខណ្ឌសែនសុខ។
គួរឱ្យកត់សម្គាល់ថា ការដែលទទួលបានលិខិតឆ្លងដែននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺជារឿងស្មុគស្មាញមួយសម្រាប់ប្រជាជន។ តម្លៃខ្ពស់ជាងប្រទេសជិតខាង ដែលប្រទេសវៀតណាមមានតម្លៃ២០ម៉ឺនដុង ឬស្មើតែ ៩ដុល្លារតែប៉ុណ្ណោះ មានសុពលភាពរហូតដល់១០ឆ្នាំ។ ចំណែកលិខិតឆ្លងដែនប្រទេសថៃមានតម្លៃ១០០០បាត ឬស្មើនឹង៣០ដុល្លារ មានសុពលភាព៥ឆ្នាំ។ រីឯលិខិតឆ្លងដែនក្នុងប្រទេសកម្ពុជាវិញមានតម្លៃថ្លៃ និងត្រូវចំណាយថវិកាក្រៅផ្លូវការបន្ថែម ចំណែកឯការបង់ប្រាក់ក្រៅផ្លូវការទៀតសោតនោះក៏បានក្លាយទៅជាទម្លាប់មួយដែលពេញនិយមរួចទៅហើយដែរ៕
