ចំពេលមានភាពតានតឹងរវាងអាមេរិកនិងចិននៅក្នុងតំបន់និងជម្លោះនៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានិងអ៊ុយក្រែន លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កាលពីថ្ងៃអាទិត្យបានប្រគល់តួនាទីប្រធានអាស៊ានជូនប្រធានាធិបតីឥណ្ឌូនេស៊ី ចូកូ វីដូដូ (Joko Widodo) ដែលមានប្រសាសន៍ថា អាស៊ានមិនត្រូវ «ធ្វើជាតំណាងឲ្យមហាអំណាចណាមួយ» ឬបណ្តោយឲ្យភូមិសាស្ត្រនយោបាយបង្កើត «សង្គ្រាមត្រជាក់ថ្មី» នៅក្នុងតំបន់នោះទេ។
លោក ហ៊ុន សែន មានប្រសាសន៍ថា ប្រទេសកម្ពុជាមានជំនឿយ៉ាងពេញលេញថា ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ដែលក្លាយជាប្រធានអាស៊ានប្តូរវេនបន្ទាប់ទៅនេះនឹងបន្តដឹកនាំអាស៊ានដែលមានសមាជិក១០ប្រទេសនេះសម្រេចបាននូវគោលបំណងចម្បងគឺកសាង «សហគមន៍អាស៊ានប្រកបដោយសុខសន្តិភាព ភាពធន់និងបរិយាបន្ន»។
យោងតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់លោក ហ៊ុន សែន បានឲ្យដឹងថា៖ «ទោះបីជាស្ថិតក្នុងស្ថានការណ៍ណាក៏ដោយ យើងត្រូវរក្សាឯកភាពអាស៊ាន ដើម្បីអត្ថប្រយោជន៍ខ្ពស់បំផុតសម្រាប់តំបន់ទាំងមូល។ ការលើកកម្ពស់សាមគ្គីភាពនិងឯកភាពនឹងនៅតែជាអាទិភាពកំពូលរបស់អាស៊ាននៅក្នុងឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ទៀត»។
បន្ទាប់ពីលោក ហ៊ុន សែន ប្រគល់ញញួរ ដែលជានិមិត្តរូបតំណាងឲ្យការប្រគល់តំណែងប្រធានអាស៊ានប្តូរវេនពីកម្ពុជាទៅប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីមក ប្រធានាធិបតីឥណ្ឌូណេស៊ី ចូកូ វីដូដូ មានប្រសាសន៍ថា អាស៊ាននឹងក្លាយជា «មជ្ឈមណ្ឌលនៃកំណើន»។
យោងតាមអង្គការសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍនិងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច (OECD) បានឲ្យដឹងថា កំណើនផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់អាស៊ាននៅឆ្នាំនេះនិងឆ្នាំក្រោយត្រូវបានព្យាករណ៍ថា មានកម្រិត ៥,២ភាគរយធៀបនឹងឆ្នាំ២០២១ ដែលមានកម្រិត៣ភាគរយ ដោយកំណើននេះមានចាប់ពី -០,៣ភាគរយនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាដល់ ៧ភាគរយនៅក្នុងប្រទេសហ្វីលីពីននៅឆ្នាំនេះ។
លោក ចូកូ វីដូដូ មានប្រសាសន៍ថា៖ «កំណើនសេដ្ឋកិច្ចតែងតែ និងនៅតែជារឿងរ៉ាវរបស់អាស៊ាន»។
អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិលោក អង់តូនីញ៉ូ ហ្គោទែរ៉េស (Antonio Guterres) បានមានប្រសាសន៍កាលពីថ្ងៃសៅរ៍ថា អាស៊ានត្រូវតែជៀសវាងការបែងចែកសេដ្ឋកិច្ចសកលលោកជាពីរ ដោយប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេគឺសហរដ្ឋអាមេរិកនិងចិនកំពុងដឹកនាំ។
លោក ហ្គោទែរ៉េស មានប្រសាសន៍ថា៖ «ការប្រេះស្រាំបែបនេះជាមួយនឹងច្បាប់ពីរផ្សេងគ្នា រូបិយប័ណ្ណលេចធ្លោពីរ ប្រព័ន្ធអ៊ីនធើណិតពីរ និងយុទ្ធសាស្ត្រជម្លោះពីរស្តីពីបញ្ញាសិប្បនិម្មិតនឹងធ្វើឲ្យខូចសមត្ថភាពរបស់ពិភពលោកក្នុងការឆ្លើយតបនឹងបញ្ហាប្រឈមធ្ងន់ធ្ងរដែលយើងប្រឈមមុខ»។
លោកបន្ថែមថា ប្រជាជាតិអាស៊ានស្ថិតនៅ «ទីតាំងល្អមួយ» ក្នុងការជួយផ្សាភ្ជាប់នូវការបែកបាក់សេដ្ឋកិច្ច។ «យើងត្រូវតែមានសេដ្ឋកិច្ចសកលមួយ ទីផ្សារសកលមួយ ដែលគ្រប់ប្រទេសអាចចូលបាន»។
ខណៈរដ្ឋជាសមាជិកពិភាក្សាគ្នារកវិធីដ៏ល្អបំផុតក្នុងការឆ្លើយតបចំពោះជម្លោះនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ដោយមានប្រទេសខ្លះរួមទាំងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីផងបានអំពាវនាវឲ្យដកមេដឹកនាំយោធាប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាចេញពីតួនាទីអាស៊ានបន្ថែមពីលើជំនួបកំពូលនិងកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសនោះ លោក ចូកូ វីដូដូ មានប្រសាសន៍ថា៖ «អាស៊ានត្រូវតែក្លាយជាតំបន់សន្តិភាពនិងជាយុថ្កាសម្រាប់ស្ថិរភាពពិភពលោក» និង «ការគោរពច្បាប់អន្តរជាតិដ៏ជាប់លាប់និងមិនមែនជាអ្នកតំណាងឲ្យមហាអំណាចណាមួយឡើយ»។
លោកបន្តទៀតថា អាស៊ានត្រូវតែ «រក្សាតម្លៃនៃមនុស្សជាតិនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ» និង «មិនគួរបណ្តោយឲ្យភាពសកម្មភូមិសាស្ត្រនយោបាយបច្ចុប្បន្នក្លាយជាសង្គ្រាមត្រជាក់ជាថ្មីនៅតំបន់របស់យើងឡើយ»។
ចំពេលមានការព្រមានរបស់លោក ចូកូ វីដូដូ កាលពីថ្ងៃអាទិត្យ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសរុស្ស៊ី សឺជី ឡាវរ៉ូវ (Sergey Lavrov) បានប្រាប់អ្នកយកព័ត៌មាននៅជំនួបកំពូលអាស៊ានថា មស្ចិមប្រទេសកំពុងព្យាយាមក្តោបក្តាប់វិស័យយោធាក្នុង តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្នុងកិច្ចប្រឹងប្រែងទប់ស្កាត់ផលប្រយោជន៍របស់រុស្ស៊ីនិងប្រទេសចិន។
យោងតាមការស្រង់សម្តីដោយសារព័ត៌មាន Reuters លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «សហរដ្ឋអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្តអង្គការណាតូរបស់ខ្លួនកំពុងតែព្យាយាមធ្វើជាម្ចាស់លំហនេះ»។
លោក ឡាវវ៉ូវ មានប្រសាសន៍ថា យុទ្ធសាស្ត្រឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិករបស់ប្រធានាធិបតីអាមេរិក ចូ បាយឌិន នឹងពាក់ព័ន្ធ «ការធ្វើយោធូបនីយកម្មនៅក្នុងតំបន់នេះ ដោយផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ជាក់ស្តែងលើការទប់ស្កាត់ចិននិងទប់ស្កាត់ផលប្រយោជន៍របស់រុស្ស៊ីនៅតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក»។
អំឡុងថ្លែងសុន្ទរកថានៅឯជំនួបកំពូលអាស៊ានកាលពីថ្ងៃសៅរ៍ លោក បាយឌិន បានហៅអាស៊ានថា ជា «បេះដូង» យុទ្ធសាស្ត្រឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិករបស់លោក ហើយបានមានប្រសាសន៍ថា អាមេរិកគោរពភាពជាកណ្តាលរបស់អាស៊ាននិងធ្វើការជាមួយប្រទេសនានានៅក្នុងតំបន់ ដើម្បីដោះស្រាយការគំរាមកំហែងលើអាកាសធាតុ និតិរដ្ឋនិងសណ្តាប់ធ្នាប់ដែលផ្អែកលើច្បាប់និងដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានិងសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
ថ្លែងទៅកាន់លោក ហ៊ុន សែន នៅថ្ងៃដដែលនេះ លោក បាយឌិន បានលើកឡើងពីការព្រួយបារម្ភអំពីមូលដ្ឋានកងទ័ពជើងទឹករាមដោយបានគូសបញ្ជាក់ពី «សារៈសំខាន់នៃតម្លាភាពពេញលេញ» ទាក់ទងនឹងសកម្មភាពរបស់យោធាចិននៅមូលដ្ឋាននេះ នេះបើយោងតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់សេតវិមាន។
ប្រទេសចិននិងកម្ពុជាបានបដិសេធម្តងហើយម្តងទៀតនូវការអះអាងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកអំពីកិច្ចព្រមព្រៀងសម្ងាត់រវាងចិននិងកម្ពុជាដែលបានផ្តល់សិទ្ធិផ្តាច់មុខដល់យោធាចិនចូលទៅកាន់ផ្នែកខ្លះនៃមូលដ្ឋាននេះ ដែលកំពុងត្រូវបានសាងសង់ដោយមានជំនួយមូលនិធិពីប្រទេសចិន។
កម្ពុជាអះអាងថា ការដាក់ពង្រាយកងទ័ពបរទេសនៅលើទឹកដីរបស់ខ្លួននឹងរំលោភរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
យោងតាមសេចក្តីរាយការណ៍របស់សារព័ត៌មាន Bloomberg បានឲ្យដឹងថា អំឡុងជំនួបកំពូលដោយមានជំនួបដោយឡែកជាមួយបណ្តាមេដឹកនាំអាស៊ាននិងមេដឹកនាំប្រទេសចំនួន៨ផ្សេងទៀតកាលពីថ្ងៃអាទិត្យផងនោះ មេដឹកនាំរុស្ស៊ីនិងអាមេរិកមិនបានឯកភាពគ្នាលើពាក្យពេជន៍សម្រាប់សេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមទេ។
លោក ឡាវរ៉ូវ បានបន្ទោសអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនដោយលោកនិយាយថា ពួកគេ «ទទូចឲ្យប្រើប្រាស់ពាក្យពេជន៍ដែលមិនអាចទទួលយកបានពាក់ព័ន្ធនឹងស្ថានភាពនៅអ៊ុយក្រែន»។ រុស្ស៊ីបានហៅការឈ្លានពានរបស់ខ្លួនលើប្រទេសអ៊ុយក្រែនជា «ប្រតិបត្តិការយោធាពិសេស» មិនមែនជាសង្គ្រាមទេ។
លោក ឡាវរ៉ូវ មានប្រសាសន៍ថា សហរដ្ឋអាមេរិកបានបែងចែកអាស៊ានហើយបានចោទប្រកាន់អង្គការណាតូ ថាបង្កើនសកម្មភាពនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។
អំឡុងសន្និសីទកាសែតនៅវិមានសន្តិភាពកាលពីល្ងាចថ្ងៃអាទិត្យ លោក ហ៊ុន សែន បានប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានថា អាស៊ានមិនបម្រើរស្ស៊ីឬអ៊ុយក្រែន ហើយក៏មិនជ្រើសរើសរវាងចិននិងអាមេរិកដែរ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «អាស៊ានមិនមែនជាអាយ៉ងរបស់នរណាម្នាក់ទេ»។
លោក ហ៊ុន សែន បានមានប្រសាសន៍ថា លោកបានប្រាប់លោក ឡាវរ៉ូវ និងលោក ឌីមីត្រូ គូឡេបា (Dmytro Kuleba) រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអ៊ុយក្រែនដែលបានចូលរួមជំនួបកំពូលថា ពួកគេអាចជួបគ្នាបាននៅពេលពួកគេស្ថិតនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ប៉ុន្តែពួកគេមិនបានជួបគ្នាទេ។
មេដឹកនាំពិភពលោកដែលបានចូលរួមជំនួបកំពូលអាស៊ានរួមមានលោក ចូ បាយឌិន លោក ឡាវរ៉ូវ លោក លី ខឺឈាង ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីចិនបានឯកភាពមិនព្រមថតរូបជាក្រុម បន្ទាប់ពីជំនួបកំពូលដូចដែលបានធ្វើសម្រាប់កិច្ចប្រជុំផ្សេងទៀត អំឡុងជំនួបកំពូលអាស៊ានរយៈពេលបួនថ្ងៃនេះ។
ដោយមិនបានពន្យល់ឲ្យបានច្បាស់ លោក ហ៊ុន សែន មានប្រសាសន៍ថា៖ «យើងមិនបានថតរូបជាក្រុមទេ។ វាខុសទម្លាប់របស់យើងកន្លងមក។ ខ្ញុំជឿថា គ្រប់គ្នាយល់។ អ្នកសារព័ត៌មានក៏ប្រហែលជាយល់ដែរ»។
នៅពេលសាកសួរអំពីសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់សេតវិមានកាលពីថ្ងៃសៅរ៍ថា លោក បាយឌិន បានទទូចឲ្យលោក ហ៊ុន សែន «បើកលំហសេរីភាពពលរដ្ឋនិងលំហសិទ្ធិនយោបាយឡើងវិញ និងដោះលែងសកម្មជនបក្សប្រឆាំង សេង ធារី លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានសួរមកអ្នកសារព័ត៌មានវិញ ដោយលើកឡើងថា លោក បាយឌិន មិនបានថ្លែងបែបនេះមកកាន់លោក ហ៊ុន សែន ទេ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានប្រាប់ឲ្យអ្នកសារព័ត៌មានទៅសួរស្ថានទូតអាមេរិក។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «លោក ចូ បាយឌិន មិនបាននិយាយច្រើនជាមួយខ្ញុំទេ។ គាត់និយាយអំពីការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំក្រោយ។ ខ្ញុំនិយាយអំពីការបោះឆ្នោត»។
ទោះបីជាយ៉ាងណា លោក ហ៊ុន សែន បានបន្ថែមទៀតថា៖ «លោក បាយឌិន មកទីនេះ មិនមែននិយាយរឿងផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជាទេ។ គាត់មកនិយាយអំពីបញ្ហាសកល»។
យោងតាមការបកប្រែក្នុងកំណត់ត្រា នៃកិច្ចសន្ទនារបស់លោក ចូ បាយឌិន ជាមួយលោក ហ៊ុន សែន រយៈពេលបីនាទី ដែលត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយដោយសេតវិមាន លោកប្រធានាធិបតីបានថ្លែងអំណរគុណលោក ហ៊ុន សែន ចំពោះការដឹកនាំអាស៊ាននិង “«ការថ្កោលទោសការឈ្លានពានរបស់រុស្ស៊ីទៅលើប្រទេសអ៊ុយក្រែន» និងបាននិយាយថា សហរដ្ឋអាមេរិក «គោរពការនៅកណ្តាលរបស់អាស៊ាន»។
លោក បាយឌិន ក៏បាននិយាយថា សហរដ្ឋអាមេរិកនៅតែប្តេជ្ញាចិត្តចង់ «ឃើញការវិលត្រឡប់មកវិញនូវលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានិងធ្វើការជាមួយ…អាស៊ាន ដើម្បីធានានូវការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទប្រាំចំណុច»។
កំណត់ហេតុដែលត្រូវបានចុះផ្សាយនេះមិនបាននិយាយអំពីកញ្ញា សេង ធារី ឬការបើកបន្ថែមនូវលំហសិទ្ធិសេរីភាពពលរដ្ឋនិងសិទ្ធិនយោបាយទេ៕
រាយការណ៍បន្ថែមដោយ ឆន ចាន់ស៊ី និង ឃី សុវុឌ្ឍី
ប្រែសម្រួលពីអត្ថបទភាសាអង់គ្លេស៖ Cambodia Hands Asean Reins to Indonesia on Last Day of Summit
