ជនជាតិដើមភាគតិចកំពុងតែមានបញ្ហាប្រឈមនឹងអក្ខរកម្មឌីជីថល ដោយសារពួកគាត់មានការយល់ដឹងតិចតួចពីការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធឌីជីថលដើម្បីស្វែងយល់ព័ត៌មានពីការបោះឆ្នោត ខណៈពេលដែលការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិឆ្នាំ២០២៣កាន់តែខិតជិតមកដល់ យោងតាមការលើកឡើងរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច។
ជនជាតិដើមភាគតិច និងបញ្ហាប្រឈមនៃអក្ខរកម្មឌីជីថល
ខណៈដែលប្រទេសកម្ពុជា ជាប្រទេសមួយដែលគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សកាន់អំណាចជាងបីទសវត្សរ៍ ការណ៍នេះបានធ្វើឱ្យអង្គការសង្គមស៊ីវិល ក៏ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនចង់ឱ្យមានសំឡេងពហុបក្សក្នុងរដ្ឋសភាសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣។
កំពុងតែអង្គុយនៅក្នុងហាងកាហ្វេនៅក្បែរវិទ្យាស្ថានវ៉ាន់ដា កញ្ញា លេខ ការី អាយុ១៩ឆ្នាំ ជាជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅ មកពីភូមិកិចកួង ឃុំតាវែងក្រោម ស្រុកតាវែង ខេត្តរតនគិរី បានរៀបរាប់ប្រាប់ថា នាងទើបតែប្រើប្រាស់ស្មាតហ្វូនប្រហែលជាងពីរឆ្នាំ ដោយសារតែសាលាតម្រូវឱ្យរៀនតាមប្រព័ន្ធអនឡាញអំឡុងពេលកូវីដ-១៩ យ៉ាងណាក្តីក្មេងស្រីជនជាតិដើមភាគតិចម្នាក់នេះប្រាប់ថា នាងមានចំណេះដឹងឌីជីថលតិចតួចបើប្រៀបធៀបនឹងក្មេងៗ នៅទីក្រុង។
លេខ ការី កំពុងឆែកទូរស័ព្ទនិយាយថា៖ «ខ្ញុំគិតថាខ្លួនឯងនៅមានកម្រិតទាប [ប្រព័ន្ធឌីជីថល] និយាយទៅខ្ញុំទើបតែប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធឌីជីថលហ្នឹងទើបតែមួយឆ្នាំទេថ្មីនេះទេ»។
ពាក់អាវយឺតពណ៌ផ្កាឈូកចាស់ ខោពណ៌ផ្ទៃមេឃស្រាលបន្តិច ចងសក់ឡើងលើឃើញផ្ទៃមុខច្បាស់ៗ អមជាមួយនឹងស្នាមញញឹម ក្មេងស្រីជនជាតិដើមភាគតិចរូបនេះទើបតែចេញពីកម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលអ្នកកសាងសន្តិភាពវ័យក្មេងចម្រុះជាតិសាសន៍ពីអង្គការសន្តិភាពនារី។
លេខ ការី និយាយថា៖ «បណ្តាញសង្គមរាល់ថ្ងៃខ្ញុំប្រើតែ Facebook, YouTube ហើយនិង Google, Telegram ក៏ខ្ញុំប្រើដែរ។ IG ខ្ញុំស្គាល់ប៉ុន្តែខ្ញុំអត់ប្រើទេ Tik Tok ស្គាល់ប៉ុន្តែអត់ប្រើទេ Twitter អត់ស្គាល់ទេ LinkedIn អត់ស្គាល់ទេ Signal ស្គាល់»។
រយៈពេលនៃការប្រើប្រាស់ស្មាតហ្វូនភ្ជាប់ជាមួយនឹងបណ្តាញសង្គមយុវតីជនជាតិដើមភាគតិច ដែលជាអតីតទូតសុឆន្ទៈរបស់យុទ្ធនាការក្មេងស្រីត្រូវមានឱកាសស្មើគ្នារបស់អង្គការ Plan International Cambodia រូបនេះសង្កេតឃើញថា មានព័ត៌មានប្លែកៗ ជាច្រើនតាមរយៈព្រឹត្តិការណ៍ប្រចាំថ្ងៃនៅតាមបណ្តាញសង្គម ដោយមិនសូវមានចំណេះដឹងផ្នែកឌីជីថលដូច្នេះ កញ្ញា ការី អាចយល់ដឹងពីរបៀបផ្ទៀងផ្ទាត់ព័ត៌មានតិចតួចនៅលើបណ្តាញសង្គម។
កញ្ញាបន្តថា៖ «យើងមើលដែរ ឧទាហរណ៍បើសិនជាគេនិយាយពីរឿងបោះឆ្នោះ គឺមើលសិននៅតាមផេកផ្សេងៗ វាមានដែលគេផុសតាមរយៈសារព័ត៌មាន ផេកគណៈកម្មការដែលគាត់រៀបចំការបោះឆ្នោត បើសិនជាមាន យើងយកមក Compare [ប្រៀបធៀប] ទៅឃើញថាវាជាការពិត»។
យុវជនជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយម្នាក់ទៀតអាយុ២៦ឆ្នាំ លោក សេវ វ៉ានលី ចាប់ផ្តើមប្រើប្រាស់ស្មាតហ្វូននៅឆ្នាំ២០១៥ ដោយភ្ជាប់ជាមួយនឹងបណ្តាញសង្គមមួយចំនួនកំពុងតែពេញនិយមនៅក្នុងប្រទេស បើទោះបីជាមានស្មាតហ្វូនប្រើប្រាស់បានប្រមាណជាង៨ឆ្នាំ តែ វ៉ានលី ហាក់មានចំណេះដឹងអក្ខរកម្មឌីជីថលតិចតួចនៅឡើយ។
សេវ វ៉ានលី ប្រាប់ថា៖ «កាលពី២០០៨ ក៏ខ្ញុំប្រើទូរស័ព្ទហើយក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់ស្គាល់ Facebook […] រាល់ថ្ងៃខ្ញុំ Facebook, Telegram, Instagram តែប៉ុណ្ណឹងទេ YouTube ហើយព័ត៌មានទាក់ទង់ Apps ព័ត៌មាន»។
លោក វ៉ានលី បន្ថែមថា៖«សហគមន៍បងប្អូនជនជាតិដើមអត់ទាន់ស្គាល់ បើថាក្នុងភូមិបានតែប៉ុន្មាននាក់ទេ ប្រើ Facebook […] បើអ្នកភូមិកាលហ្នឹងសឹងតែ ១០% ប្រើទូរស័ព្ទក្នុងសហគមន៍ដែលខ្ញុំនៅរាល់ថ្ងៃហ្នឹង»។
ឆ្លើយតបតាមប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទបុរសជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅភូមិកងធំ ឃុំប៉ាតេ ស្រុកអូរយ៉ាដាវ ខេត្តរតនគិរី មានចំណងចំណូលចិត្តតាមដានព័ត៌មានតាមប្រព័ន្ធស្មាតហ្វូន និងមានកម្រិតអក្ខរកម្មឌីជីថលតិចតួច លោកថាមិនសូវមានទំនុកចិត្តជាមួយនឹងព័ត៌មានដែលបានផ្សព្វផ្សាយនៅលើបណ្តាញសង្គម។
លោក វ៉ានលី បន្ថែមថា៖ «ជួនកាលពេលខ្លះវាពិត ខ្លះជួនកាលពិត៥០% មិនពិត៥០% អ៊ីចឹងណា! ជាធម្មតាយើងធ្លាប់មើលព័ត៌មានធ្លាប់ផ្សាយពីមុនមក ពត៌មានខ្លះមិនប្រក្រតីអ៊ីចឹងណា ចាត់ទុករាល់គេផ្សាយអត់ទុកចិត្តដែរ ជួនកាលក៏ផ្សាយពិត ព័ត៌មានវគ្គក្រោយទៀតជួនកាលក៏ផ្សាយមិនពិត»។
យោងតាម EngageMedia រួមបញ្ចូលរបាយការណ៍ពីមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាសម្រាប់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ ក្នុងរបាយការណ៍សង្កត់ធ្ងន់ថាជនជាតិដើមភាគតិចនៅកម្ពុជាងាយរងគ្រោះដោយការរើសអើងតាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិត និងទទួលការវាយប្រហារក្រោមហេតុផលកង្វះការអប់រំជុំវិញប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គម និងជំនាញឌីជីថល កង្វះប្រភពព័ត៌មានដែលអាចជឿទុកចិត្តបាន និងងាយយល់ ហើយនិងការវាយប្រហារពីអត្តសញ្ញាណជនជាតិដើមភាគតិចរបស់ពួកគាត់។ ចំណែកឯកម្រិតជំនាញ ICT របស់ជនជាតិដើមភាគតិចក្នុងសហគមន៍មានយុវជនប្រាំបួននាក់មានចំណេះដឹង «សូន្យ» ឬក៏ «ខ្សោយខ្លាំង» បើទោះបីជារបាយការណ៍បង្ហាញថាពួកគេ គឺជាជនរងគ្រោះយ៉ាងណាក៏ដោយក៏ពួកគេហាក់មិនចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការរៀនពីគន្លឹះថែរក្សាសុវត្ថិភាពឌីជីថល។
កញ្ញា ហុក លីដា មន្រ្តីសម្របសម្រួលអក្ខរកម្មផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាននៃមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជា ដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ (CCIM) បានប្រាប់ឱ្យដឹងថា គម្រោងមូលនិធិអន្តរជាតិសម្រាប់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតហៅកាត់ថា (IFES) បានផ្តល់ការបណ្តុះបណ្តាលអក្ខរកម្មផ្សព្វផ្សាយទៅយុវជននៅទីក្រុងភ្នំពេញ និងខេត្តសៀមរាប ដោយឡែកគម្រោងក៏ផ្តោតសំខាន់ផ្តល់ការបណ្តុះបណ្តាលដល់ជនជាតិដើមភាគតិចនៅខេត្តមណ្ឌលគិរី និងខេត្តរតនគិរីផងដែរ។
នៅក្នុងកម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលសុវត្ថិភាពឌីជីថល កញ្ញា ហុក លីដា បានលើឡើងថា ក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចកំពុងតែជួបប្រទះបញ្ហាអក្ខរកម្មផ្សព្វផ្សាយ ដោយជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅតំបន់ដាច់ស្រយាលមិនមានលទ្ធភាពក្នុងការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ឌីជីថលដូចជាស្មាតហ្វូនជាដើម ម្យ៉ាងវិញទៀតសេវាអ៊ីនធឺណិតក៏ជាបញ្ហាផងដែរ ចំណែកឯជំនាញ ITC របស់ជនជាតិដើមភាគតិចនៅមានកម្រិតទាបបើធៀបនឹងយុវជនដែលរស់នៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង។
កញ្ញា ហុក លីដា និយាយថា៖ «ដោយសារគាត់នៅឆ្ងាយ ទីមួយគាត់អត់អាច afford [មានលទ្ធភាព] ទៅលើ digital devices [ឧបករណ៍ឌីជីថល] ហើយបើសិនជាគាត់មានក៏គាត់មានបញ្ហាអ៊ីនធឺណិត។ អ៊ីចឹង ITC skill [ជំនាញបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មាន និងទំនាក់ទំនង] បើយើង compare [ប្រៀបធៀប] យុវជនដែលគាត់ជាជនជាតិដើមភាគតិចនៅក្នុងខេត្តឆ្ងាយហ្នឹង ជាមួយនឹងយុវជនដែលគាត់នៅក្រុងគឺ level [កម្រិត] នៃ knowledge level [កម្រិតចំណេះដឹង] នៃ understanding [ការយល់ដឹង] រាងខុសគ្នា»។
ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២៣ កំពុងតែខិតជិតមកដល់
របាយការណ៍ បញ្ហាប្រឈមសម្រាប់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យក្នុងឆ្នាំ២០២១ ចំណុច៥.៧ស្តីពីព័ត៌មានក្លែងក្លាយ និងសុន្ទរកថាសាធារណៈ បានបង្ហាញថា ការរីកលូតលាស់នៃបណ្តាញអ៊ីនធឺណិតផ្តល់លទ្ធភាពឱ្យប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាជាច្រើនមានឱកាសប្រើប្រាស់ស្មាតហ្វូន និងទទួលបានព័ត៌មានពីប្រភពផ្សេងៗ ជាច្រើន ដូចជាបណ្តាញផ្សព្វផ្សាយគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋ បណ្តាញផ្សព្វផ្សាយដែលមានជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយគណបក្សកាន់អំណាច។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយអ៊ីនធឺណិតក៏ជាបង្អួចមួយសម្រាប់ «ព័ត៌មានក្លែងក្លាយ» ដែលជាបញ្ហាប្រឈមសម្រាប់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យផងដែរ។
ក្នុងរបាយការណ៍ថា ជាង៦០%ពិបាកកំណត់អត្តសញ្ញារវាងព័ត៌មានដែលអាចទុកចិត្តបាន និងជាព័ត៌មានក្លែងក្លាយ ចំណែកឯ ៨៦% ព័ត៌មានក្លែងក្លាយកំពុងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សាធារណៈ និងប៉ះពាល់ដល់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដែលមានវិជ្ជាជីវៈ។
កញ្ញា ហុក លីដា បន្ថែមទៀតថា គម្រោងហ្នឹង ផ្តល់ការបណ្តុះបណ្តាលយុវជន និងជនជាតិដើមភាគតិចឱ្យស្វែងយល់ និងអាចជួយការពារខ្លួនពីប្រភពព័ត៌មានក្លែងក្លាយ ព័ត៌មានផ្សាយមិនមានប្រភពច្បាស់លាស់ ព័ត៌មានក្លែងបន្លំពីក្រុមណាមួយ ដោយ លីដា សង្កត់ធ្ងន់ថា ពិសេសនៅឆ្នាំ២០២៣ នេះ ប្រទេសកម្ពុជានឹងមានការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនឹងមានព្រឹត្តិការណ៍មិនប្រក្រតីជាច្រើនកើតមានក្នុងអំឡុងពេលគណបក្សនយោបាយរៀបចំយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោត។
កញ្ញា លីដា បន្តថា៖ «ឱ្យគាត់ចេះ distinguish [បែងចែក] រវាងព័ត៌មានពិត និងព័ត៌មានក្លែងក្លាយ អ៊ីចឹងទោះបីជាគាត់ spot [ជួបប្រទះ] ឬក៏គាត់ជួបប្រទះប្រភេទព័ត៌មានណាដែលគាត់គិតថាជា misinformation [ព័ត៌មានខុស] disinformation [ព័ត៌មានមិនពិត] ឬក៏ fake news [ព័ត៌មានក្លែងក្លាយ] អីហ្នឹង គឺគាត់អាចកំណត់ដឹង ផ្ទៀងផ្ទាត់ និងសម្រេចថាគាត់គួរតែទុកចិត្ត ឬក៏អត់»។
កញ្ញាបន្ថែមថា៖ «បើសិនជាអំឡុងពេលនៃការបោះឆ្នោត ប្រាកដជាមាន disinformation campaign [យុទ្ធនាការព័ត៌មានមិនពិត] ទាំងព័ត៌មានក្លែងក្លាយ ពាក្យចចាមអារ៉ាម ឬការបោកប្រាស់ទាក់ទងនឹងការបោះឆ្នោតអីហ្នឹង ដូច្នេះបើគាត់មានចំណេះដឹងទាក់ទងនឹងអក្ខរកម្មប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ គាត់ក៏អាចដឹងពីគោលបំណងខាងក្រោយនៃប្រភេទព័ត៌មាននោះ»។
ក្នុងនាមជាប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក៏ដូចជាមន្រ្តីអង្គការសង្គមស៊ីវិល ហុក លីដា បង្ហាញក្តីកង្វល់ពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងយុវជនក៏ដូចជាជនជាតិដើមភាគតិចមិនមានចំណេះដឹងផ្នែកឌីជីថល ដោយនាងអះអាងថាជនជាតិដើមភាគតិចជាក្រុមមនុស្សស្ថិតនៅជួរមុខគេដែលងាយនឹងរងគ្រោះពីគណបក្សនយោបាយណាមួយ។
កញ្ញា លីដា បង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា៖ «សម្រាប់ខ្ញុំ personally [ខ្លួនឯងផ្ទាល់] ខ្ញុំមានការព្រួយបារម្ភ ដូចខ្ញុំបាននិយាយមុនហ្នឹងអ៊ីចឹង ព្រោះគាត់នៅឆ្ងាយអាចនឹងងាយចាញ់បោកនូវគោលនយោបាយរបស់គណបក្សនីមួយៗ គាត់អាចជាជនរងគ្រោះ ជាអ្នកដែលនៅ front line [ជួរមុខ] ងាយរងគ្រោះច្រើនជាង»។
និយ័តករទូរគមនាគមន៍កម្ពុជា អ្នកប្រើប្រាស់ទូរស័ព្ទចល័តនៅកម្ពុជាមានចំនួនជិត១៩លាន នាក់ (១៩៥,៩៥០,៨៣) គិតត្រឹមខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២២ ខណៈអ្នកចុះឈ្មោះប្រើអ៊ីនធឺណិតចំនួនជិត១៨លាននាក់ (១៨០,០៨២,២៥នាក់)។
របាយការណ៍ Datareportal គិតត្រឹមខែមករា ឆ្នាំ២០២២ នេះ កម្ពុជាមានអ្នកប្រើប្រាស់ទូរស័ព្ទចល័តចំនួនប្រមាណជាង២២លាននាក់ ប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិតជិត១៣លាននៃប្រជាជនសរុបប្រមាណជាង១៧លាននាក់។ អ្នកប្រើប្រាស់បណ្តាញសង្គមមានជាង១២លាននាក់ ក្នុងនោះមានហ្វេសប៊ុកជាង១១លាននាក់ Instagram ជាង២លាននាក់ Tik Tok ជិត៧លាននាក់ សារហ្វេសប៊ុកជិត៨លាននាក់ LinkedIn ៤៦០ពាន់នាក់ និងTwitter ២២០ពាន់នាក់។
លោក ង៉ែត ម៉ូសេ អ្នកប្រឹក្សាផ្នែកសន្តិសុខ ឌីជីថល បានបង្ហាញការយល់ឃើញអំពីព័ត៌មានក្លែងបន្លំរួមជាមួយការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានមិនពិតកើតមានស្ទើរតែគ្រប់ប្រទេស ជាពិសេសនារដូវកាលបោះឆ្នោត ក៏ប៉ុន្តែដោយសារកម្រិតនៃអ្នកយល់ដឹងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមប្រទេសនីមួយៗ ខុសៗគ្នា ដូច្នេះប្រជាពលរដ្ឋមានលទ្ធភាពអាចបែកចែកព័ត៌មាន និងធ្វើការសម្រេចចិត្តត្រឹមត្រូវទៅតាមកម្រិតចំណេះដឹងឌីជីថលរបស់គេ។
ងាកមកបញ្ហាប្រឈមពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងឌីជីថលលោក ង៉ែត ម៉ូសេ បានផ្តល់យោលបល់ថា មនុស្សវ័យចំណាស់ គឺក្រុមមនុស្សស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ហានិភ័យ ដោយក្រុមមនុស្សវ័យចំណាស់ប្រើប្រាស់បណ្តាញសង្គមជារៀងរាល់ថ្ងៃមានដូចជា Tik Tok Facebook YouTube លោកថាពួកគាត់គួរតែមានវេបសាយសារព័ត៌មានណាមួយដែលមានប្រភពច្បាស់លាស់ និងអាចជឿទុកចិត្តដើម្បីកាត់បន្ថយការចែករំលែកព័ត៌មានមិនពិត។
លោក ម៉ូសេ ថ្លែងថា៖ «យោលបល់របស់ខ្ញុំយល់ល្អហ្នឹង គឺថាប្រសិនជាប្រជាពលរដ្ឋជាពិសេស គឺអ៊ុំៗ ចាស់ៗ ហ្នឹង មីងៗ ចាស់ៗ ដែលគាត់នៅលើបណ្តាយសង្គមហ្នឹងណា គាត់ប្រើប្រាស់ទូរស័ព្ទដៃដែលគាត់មាន Tik Tok គាត់មាន Facebook គាត់មើលតាមដានព័ត៌មាន គាត់មាន YouTube ហ្នឹងណា! អ៊ីចឹងគាត់ត្រូវតែមានប្រភពព័ត៌មានដែលគាត់ទុកចិត្តឱ្យហើយ ជាវេបសាយព័ត៌មានពិតប្រាកដផ្លូវ»។
លោកបានបន្ថែមការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣នឹងខិតជិតមកដល់ក្នុងពេលឆាប់ៗ នេះ ចំណែកការផ្សព្វផ្សាយឃោសនាបោះឆ្នោតលាយឡំជាមួយនឹងព័ត៌មានក្លែងបន្លំក៏មានកាន់តែច្រើន ដូច្នេះលោកលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋជនជាតិដើមភាគតិចគួរតែស្វែងរកព័ត៌មានឱ្យបានទូលំទូលាយ លោកសង្កត់ធ្ងន់ថា ប្រសិនជាអាចគួរតែមានព័ត៌មានជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិច ឬក៏បង្កើតជាក្រុមសហគមន៍ដើម្បីធ្វើការបណ្តុះបណ្តាលពួកគាត់ឱ្យយល់ពីដំណើរនៃការបោះឆ្នោត។
លោក ម៉ូសេ បន្តថា៖ «ខ្ញុំគ្រាន់តែជាសារទូទៅជា recommendation [អនុសាសន៍] ទូទៅហ្នឹង ការបោះឆ្នោតហ្នឹងគួរតែផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានស្តីពីការបោះឆ្នោតហ្នឹងណាឱ្យបានកាន់តែទូលំទូលាយ! បើសិនជាជនជាតិដើមភាគតិចគាត់ខ្វះព័ត៌មានហ្នឹង គាត់គួរតែមានព័ត៌មានស្តីពីការបោះឆ្នោតជាភាសារគាត់ ឬក៏បង្កើតសហគមន៍ដើម្បីពន្យល់គាត់ពីនីតិវិធីនៃការបោះឆ្នោត ឬក៏គូរសន្លឹកបោះឆ្នោត»។
លើសពីនេះ លោកបន្ថែមថាគណបក្សនយោបាយដែលឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតជាបេក្ខភាពគួរតែមានវិធីសាស្រ្តផ្សេង ណាមួយក្រៅពីការផ្សព្វផ្សាយនៅលើបណ្តាញសង្គម ដោយបេក្ខជនអាចចុះទៅជួបប្រជាពលរដ្ឋផ្ទាល់ដើម្បីធ្វើការពន្យល់បន្ថែម។ ក្រៅពីនេះគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) ជាផ្នែកមួយសំខាន់ដែលត្រូវធ្វើការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានបោះឆ្នោតជូនដល់ប្រជាពលរដ្ឋក៏ដូចជាជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅតំបន់ដាច់ស្រយាលផងដែរ។
លោក ម៉ូសេ បន្ថែមថា៖ «គ.ជ.ប ខ្លួនឯងត្រូវតែផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានបោះឆ្នោតហ្នឹងឱ្យបានទូលំទូលាយតាមដែលអាចធ្វើទៅបានអ៊ីចឹងណាទីមួយ! ទីពីរទៀតគណបក្សនយោបាយខ្លួនឯងក៏ដូចគ្នាដែរ គួរតែមានការឃោសនា ហើយគួរតែរកវិធីសាស្រ្តក្រៅតែពីផ្សព្វផ្សាយនៅលើបណ្តាញសង្គមហ្នឹង គួរតែមានវិធីសាស្រ្តទៅជួបដល់ជនជាតិដើមភាគតិចដើម្បីប្រាប់ពួកគាត់អ៊ីចឹងណា»។
មិនខុសពីលោកម៉ូសេ មន្រ្តីសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេត និងតស៊ូមតិនៃគណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជាហៅកាត់ថាខុមហ្វ្រែល (COMFREL) លោក កន សាវាង្ស លើកទឹកចិត្តឱ្យភាគីពាក់ព័ន្ធធ្វើការជជែកវែកញ៉ែករកដំណោះស្រាយដែលអាចបង្កើតព័ត៌មានសម្បូរបែប ជាពិសេសព័ត៌មានជាអក្សរជនជាតិដើមភាគតិចដើម្បីផ្តល់ភាពងាយស្រួលដល់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិខាងមុខនេះ។
លោក សាវាង្ស លើកឡើងថា៖ «ប្រជាពលរដ្ឋដែលលោកជាជនជាតិដើមភាគគិចហ្នឹង ភាគច្រើនគឺថាអក្សរខ្មែរលោកអត់ចេះទេ! ស្តាប់ភាសាក៏ប៉ុន្តែអ្វីដែលខ្ញុំដឹងហ្នឹងកន្លងមកមានអ្នកសារព័ត៌មានជាជនជាតិដើមភាគតិច គេអាចសរសេរជាទម្រង់របស់ជនជាតិ គឺជាការលើកទឹកចិត្តពីភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងក្រសួងក្តី ឬក៏អជ្ញាធរធ្វើម៉េច ធ្វើការជជែកបង្កើតឱ្យមាន! ធ្វើម៉េចគេហៅថាសម្បូរបែបព័ត៌មានដល់គ្រប់ភាគីហ្នឹងដល់គ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន»។
កង្វះខាតប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ
យោងតាមទិន្នន័យដែលកត់ត្រាដោយអគ្គនាយកដ្ឋានព័ត៌មាន និងសោតទស្សន៍ នៃក្រសួងព័ត៌មានបានឱ្យដឹងថា កម្ពុជានៅពេលនេះមានគេហទំព័រ និងទូរទស្សន៍អនឡាញសរុបរហូតដល់ទៅ៨៧០អង្គភាព កាសែត៤៤៦ អង្គភាព ទស្សនាវដ្តី១៩៣ អង្គភាពព្រឹត្តិបត្រ ២២អង្គភាព ទីភ្នាក់ងារសារព័ត៌មានបរទេស និងការិយាល័យតំណាង ២៦អង្គភាព ស្ថានីយវិទ្យុ FM ចំនួន៨៣ស្ថានីយនៅរាជធានី និងតាមបណ្តាខេត្ត១៣៧ស្ថានីយ ទូរទស្សន៍អាណាឡូក១៩ស្ថានីយ ទូរទស្សន៍ឌីជីថល ៨ស្ថានីយ ទូរទស្សន៍ខ្សែកាប ២១២ស្ថានីយ ហើយនៅមានតាមប្រព័ន្ធ OTT និងប្រព័ន្ធផ្កាយរណបទៀត។ កម្ពុជាមានសមាគមអ្នកសារព័ត៌មានសរុបចំនួន៥១អង្គភាព នៅក្នុងនោះមានអ្នកសារព័ត៌មានដែលចេញប័ណ្ណដោយក្រសួងព័ត៌មានប្រមាណជា ៥០០០នាក់។
កត្តាកង្វះប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យបានបណ្តាលឱ្យប្រជាពលរដ្ឋប្រឈមនឹងការទទួលបានព័ត៌មានដែលអាចទុកចិត្តបាន ជាក់ស្តែងប្រទេសកម្ពុជាមានបណ្តាញប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងសមាគមអ្នកសារព័ត៌មានប្រមាណជាង ២០០០ស្ថាប័ន បើទោះជាយ៉ាងនេះក្តីនៅក្នុងចំណោមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទាំងនោះ ភាគច្រើនមាននិន្នាការទៅរកគណបក្សកាន់អំណាច ចំណែកឯប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យដ៏តិចតួចក៏កំពុងតែទទួលរងការគំរាមគំហែងផងដែរ។
តាមរបាយការណ៍ បញ្ហាប្រឈមសម្រាប់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យក្នុងឆ្នាំ២០២១ ពី មជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាសម្រាប់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ ក្រសួងព័ត៌មានបានដកហូតអាជ្ញាប័ណ្ណអង្គភាពសារព័ត៌មានចំនួន១៥ ពីបទបំពានច្បាប់ ឬមិនបន្តដោយម្ចាស់ក្រុមហ៊ុន ចំណែកឯថ្មីៗ នេះ VOD ជាភាសាខ្មែរ និង VOD ជាភាសាអង់គ្លេស ត្រូវបានក្រសួងព័ត៌មានដកហូតអាជ្ញាប័ណ្ណ។
សមាគមសម្ព័ន្ធអ្នកសារព័ត៌មានកម្ពុជា ហៅកាត់ថា ខេមបូចា បានចេញផ្សាយ របាយការណ៍ឃ្លាំមើលប្រចាំត្រីមាសស្តីពីស្ថានភាពអ្នកសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា មានករណីយាយីចំនួន៦ករណីលើអ្នកសារព័ត៌មានចំនួន១០រូប ក្នុងនោះមានស្រី្តចំនួន ២រូបផងដែរ។ អ្នកសារព័ត៌មានចំនួនប្រាំមួយរូបក្នុងចំណោមនេះបានរងការយាយី រើសអើង ឬគំរាមកំហែង និងមានបីរូបផ្សេងទៀតត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងម្នាក់ប្រឈមនឹងវិធានការផ្លូវច្បាប់។
លោក ណុប វី នាយកប្រតិបត្តិសម្ព័ន្ធអ្នកសារព័ត៌មានកម្ពុជា លើកឡើងថា បើតាមតួលេខដែលចេញផ្សាយដោយក្រសួងប្រៃសណីយ៍ និងទូរគនាគមន៍កន្លងមក ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាមានចំណេះដឹងអក្ខរកម្មប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងអក្ខរកម្មឌីជីថលកម្រិតមូលដ្ឋានប្រមាណជាង ៣០% ដែលជាចំនួនតិចតួចបំផុត។ ម្យ៉ាងវិញទៀតភាគច្រើនជនជាតិដើមភាគតិច គឺរស់នៅតែតំបន់ឆ្ងាយៗ ពីទីប្រជុំជនដូចនៅខេត្តរតនគិរី ខេត្តព្រះវិហារ ខេត្តមណ្ឌលគិរី និងស្ទឹងត្រែងជាដើម ដែលក្រុមពួកគាត់ប្រឈមនឹងបញ្ហាប្រព័ន្ធសេវាអ៊ីនធឺណិត។
លោក ណុប វី លើកឡើងថា៖ «ទីមួយការ Access [ការចូលប្រើ] ប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិតហ្នឹងមានការលំបាកសម្រាប់ពួកគាត់ហើយ ហើយ Speed [ល្បឿន] នៃអ៊ីនធឺណិតក៏វាមិនអំណោយផលសម្រាប់ការប្រើប្រាស់ឌីជីថលរបស់គាត់ហ្នឹង ទាំងអស់ហ្នឹង គឺសុទ្ធតែជាឧបសគ្គធ្វើឱ្យពួកគាត់ហ្នឹងដែលមិនសូវទទួលបាននូវការអប់រំ ឬមួយក៏មិនសូវមានឱកាសក្នុងការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធឌីជីថលទេ»។
លោកបន្ថែមថា ដើម្បីផ្តល់ឱកាសឱ្យជនជាតិដើមភាគតិចទទួលបានសិទ្ធិក្នុងការចូលរួមនៃដំណើរការនៃការបោះឆ្នោត លុះត្រាណាតែពង្រឹងការផ្សព្វផ្សាយ និងការបណ្តុះបណ្តាលការអប់រំជាក់លាក់ទៅកាន់ក្រុមគោលដៅដែលជាជនជាតិដើមភាគតិចឱ្យទទួលបានព័ត៌មានទាក់ទងការបោះឆ្នោតតាមការប្រព័ន្ធឌីជីថល។ លើសពីនេះលោកអំពាវនាវឱ្យភាគីពាក់ព័ន្ធដែលរួមមានដូចជា គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) ក្រសួងស្ថានប័នរបស់រដ្ឋាភិបាល បណ្តាញផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាននានា រួមទាំងរដ្ឋ ឯកជន អង្គការសង្គមស៊ីវិលត្រូវចូលរួមជួយពង្រឹងកម្រិតសម្ថភាពក្នុងការបណ្តុះបណ្តាលធនធានមនុស្ស។
លោក ណុប វី បន្ថែមថា៖ «បណ្តុះបណ្តាលអំពីរឿងចំណេះដឹងនៃការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធឌីជីថល និងព័ត៌មានទៅដល់ជនជាតិដើមភាគតិច ហើយការឆ្លើយតបហ្នឹង គឺដែលតាមរយៈកិច្ចសហប្រតិ្តការណ៍ជាមួយនឹងស្ថានប័នដែលមានជំនាញនៅក្នុងការផ្តល់ចំណេះដឹងរឿងឌីជីថល រឿងសុវត្ថិភាពនៃការប្រើប្រាស់នៃប្រព័ន្ធឌីជីថល ហើយនិងរឿងព័ត៌មានហ្នឹង»។
តាមរយៈលិខិតកាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២ ក្នុងឱកាសវេទិកាប្រចាំឆ្នាំលើកទី២ស្ដីពីតួនាទីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយក្នុងការតាមដាន និងរាយការណ៍ព័ត៌មានក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតជាតិ២០២៣ តួនាទីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយក្នុងការតាមដាន និងរាយការណ៍ព័ត៌មានក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតជាតិ២០២៣ ចេញផ្សាយដោយមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ។ សង្គមស៊ីវិលជំនាញផ្នែកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយបានទទូចឱ្យគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) និងអាជ្ញាធរសាធារណៈធានាពីសេរីភាពរបស់អ្នកសារព័ត៌មានក្នុងការផលិតព័ត៌មានទាក់ទងនឹងដំណើរការបោះឆ្នោតដោយមិនមានការគំរាមកំហែង និងរើសអើង ដើម្បីបង្ហាញថាកម្ពុជាបានបំពេញកាតព្វកិច្ចគោរពសិទ្ធិប្រជាពលរដ្ឋ និងឆន្ទៈរបស់ម្ចាស់ឆ្នោត។
លោក កន សាវាង្ស លើកឡើងពីសិទ្ធិសេរីភាពប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយស្តីពីដំណើរការនៃការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានបោះឆ្នោតត្រូវតែធ្វើការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ បើទោះបីជាស្ថាប័ន ឬក៏អ្នកសារព័ត៌មានស្ថិតនៅក្នុងនិន្នាការគណបក្សនយោបាយណាមួយក៏ដោយ ដូច្នេះរដ្ឋាភិបាលត្រូវតែបើកលំហផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាពឱ្យអ្នកសារព័ត៌មានធ្វើការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានសម្រាប់ជាមូលដ្ឋានឱ្យប្រជាពលរដ្ឋធ្វើការវិភាគ។
លោក សាវាង្ស លើកឡើងថា៖ «អ៊ីចឹងព័ត៌មានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយហ្នឹង គឺជាការល្អណាស់ដែលគាត់ត្រូវទទួលដឹង រដ្ឋាភិបាលត្រូវតែធ្វើម៉េចបើកលំហ ជាពិសេសការបោះឆ្នោតហ្នឹង គឺថាពិនិត្យមើលលក្ខខណ្ឌនៅក្នុងផ្លូវច្បាប់សម្រាប់ផ្តល់ព័ត៌មាន»។
លោកមើលឃើញថា កន្លងមកនីតិវិធីដែល គ.ជ.ប តម្រូវឱ្យអ្នកសារព័ត៌មានស្នើសុំកាតដើម្បីចុះយកព័ត៌មាននៅតាមមណ្ឌលបោះឆ្នោតនីមួយៗ វាមិនអនុលោមទៅតាមប្រព័ន្ធច្បាប់នៃការបោះឆ្នោតនោះទេ លោកថាដើម្បីឱ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានព័ត៌មានយកទៅវិភាគទាល់តែរាជរដ្ឋាភិបាល ឬក៏អ្នកពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ពិនិត្យមើលចំណុចទាំងខ្វះខាត និងស្តារស្ថានភាពឱ្យប្រសើរឡើងវិញ។
លោក សាវាង្ស បន្ថែមថា៖ «នៅក្នុងនីតិវិធីរបស់ គ.ជ.ប ហ្នឹង គឺថាមានកំណត់ឱ្យមានការសុំកាត ឬក៏សិទ្ធិនៅក្នុងការយកព័ត៌មាន វាមិនអនុលោមទៅតាមផ្លូវច្បាប់នោះទេ ពីព្រោះច្បាប់មិនបានតំណត់ថាត្រូវទៅសុំកាតពី គ.ជ.ប ទេ»។
យោងតាមរបាយការណ៍របស់អង្គការអ្នកកាសែតគ្មានព្រំដែនចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២ នៃទិវាសេរីភាពសារព័ត៌មានពិភពលោក (World Press Freedom day) បានឱ្យដឹងថា ចំណាត់ថ្នាក់សេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជានៅឆ្នាំ២០២២នេះ ស្ថិតនៅលេខរៀងទី១៤២ លើ១៨០ប្រទេសនៅលើពិភពលោកដែលមានពិន្ទុ ៤៣,៤៨។
ឧបសគ្គអក្ខរកម្មឌីជីថល
ប្រទេសកម្ពុជាបានរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តអាណត្តិទី៦ នៃរដ្ឋសភាកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨ ដោយគ្មានវត្តមានគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅពេលនោះទទួលបានសំឡេងឆ្នោតច្រើនលើសលុប គឺទទួលបានអាសនៈទាំង១២៥នៅក្នុងរដ្ឋសភា។
យុវតីជនជាតិដើមភាគតិចចារ៉ាយមកពីឃុំលំជ័រ ស្រុកអូរយ៉ាដាវ ខេត្តរតនគិរី កញ្ញា សេវ ផាច អាយុ២១ រៀននៅថ្នាក់ទី១១ នៃវិទ្យាល័យសមធំ ដែលទើបតែមានបទពិសោធន៍ថ្មីថ្មោងក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់ កាលពីខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២កន្លងទៅ បានប្រាប់ឱ្យដឹងថា សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចមិនសូវទទួលបានព័ត៌មានស្តីពីការបោះឆ្នោត ដោយនាងសង្កេតឃើញថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានយុទ្ធនាការផ្សព្វផ្សាយច្រើនជាងគណបក្សដទៃទៀត ហើយក៏មានអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានចុះផ្តល់ព័ត៌មានដល់ផ្ទះផងដែរ។
កញ្ញា សេវ ផាច និយាយថា៖ «ដោយសារតែទទួលបានព័ត៌មានទៅវាអត់សូវទូលំទូលាយ ណាមួយពេលគេទៅហ្នឹងគេប្រាប់ដល់ផ្ទះ ឧទាហរណ៍ថាជំទប់ឃុំអ៊ីចឹង គាត់ទៅប្រាប់ថាថ្ងៃនេះយើងត្រូវការបោះឆ្នោតអ៊ីចឹង មុនហ្នឹងគេប្រជុំឡើងច្រើន ឡើងពីរបីដងអ៊ីចឹងយើងត្រូវការគណបក្សនេះ យើងបោះអ៊ីចេះទៅ ដើម្បីជួយសហគមន៍យើងទៅថ្ងៃមុខ»។
សេវ ផាច បន្តថា៖ «អត់មានការទទួលគ្រប់គ្រាន់ទេដោយសារទីមួយអ្នកខ្លះគាត់ពេលបោះឆ្នោតហ្នឹងតាមកន្លងមកគេប្រាប់តៗគ្នា! អូ! យើងត្រូវការបោះឱ្យគណបក្សនេះ ដើម្បីគាត់ជួយទៅមួយឆ្នាំទៀតគាត់ជួយកសាងផ្លូវឱ្យយើងអ៊ីចឹងណា»។
កម្រិតអក្ខរកម្មឌីជីថល គឺជាបញ្ហាប្រឈមរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចដែលរស់នៅតំបន់ដាច់ស្រយាល លើលពីនេះទៀតនោះកម្រិតនៃការចេះបែងចែកព័ត៌មាន និងទទួលបានព័ត៌មានដែលមានតម្លាភាពកាន់តែប្រឈមសម្រាប់ក្រុមងាយរងគ្រោះមួយក្រុមនេះ សេវ ផាច បានបន្ថែមថាប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងសហគមន៍មិនសូវជាខ្វល់ខ្វាយនឹងរឿងនយោបាយ និងយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងនោះទេ។
សេវ ផាច បន្ថែមថា៖ «នៅសហគមន៍របស់ខ្ញុំគិតថារឿងហ្នឹងគាត់អត់សូវខ្វល់ខ្វាយទេ បោះទៅណាបោះទៅ សម្រាប់អ្នកដែលគាត់មានចំណេះដឹងគាត់រាងដូចថាការគិតអ៊ីចឹងណា តែនោះតាមគ្នាច្រើន! ភាគច្រើនតាមគ្នា ឧទាហរណ៍ថាបងមិត្តភក្តិជាមួយខ្ញុំគិតថាបោះហ្នឹងទៅ គិតថាបោះអាហ្នឹងអ៊ីចឹងណា»។
លោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទទួលស្គាល់ថា ប្រជាពលរដ្ឋជនជាតិដើមភាគតិចនៃភូមិភាគឦសានប្រឈមនឹងបញ្ហាអក្ខរកម្មឌីជីថលរួមជាមួយនឹងការទទួលបានព័ត៌មានស្តីពីដំណើរការបោះឆ្នោត ក៏ប៉ុន្តែលោកជឿជាក់ទៅលើការអភិវឌ្ឍរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដោយលោកផ្តោតសំខាន់ទៅលើការអភិវឌ្ឍពីទីក្រុងទៅទីតំបន់ជនបទដាច់ស្រយាល។
លោក សុខ ឥសាន ថ្លៃងថា៖ «អា! សំណួរនេះវាជាបញ្ហាប្រឈមដែលយើងកំពុងតែជួបប្រទះ ពីព្រោះបងប្អូនទីមួយកាលណាមានទូរស័ព្ទប្រើ! ទូរស័ព្ទទំនើបប្រើហើយ វានៅអ្នកប្រើប្រាស់ទៀតថាតើគាត់…អឺ! មានលទ្ធភាពក្នុងការប្រើប្រាស់បានឬអត់ ហ្នឹងចំណុចទីមួយ ចំណុចទីពីរតើបងប្អូននៅស្រុកស្រែចម្ការ វាឆ្ងាយដាច់ស្រយាលអ៊ីចឹង! ការអភិវឌ្ឍដូចផ្ការីកអ៊ីចឹង យើងដេញពីទីក្រុង ដេញពីទីប្រជុំជនទៅទីជនបទ»។
សម្រាប់ព័ត៌មានស្តីពីការបោះឆ្នោតលោក សុខ ឥសាន បានប្រាប់បន្ថែមថា គណបក្សប្រជាជនបានឃោសនាតាមរយៈមេភូមិ មេឃុំនៅតាមតំបន់ដើម្បីសម្របសម្រួលព័ត៌មានជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិច ចំណែកឯពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងការលើកឡើងរបស់មន្រ្តីអង្គការសង្គមស៊ីវិលចង់ឱ្យមានព័ត៌មានជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិចលោក សុខ ឥសាន បានប្រាប់ឱ្យដឹងថា មិនទាន់មានលទ្ធភាពក្នុងការផលិតព័ត៌មានជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិចនោះទេ។
លោកបន្ថែមថា៖ «យើងដឹងហើយថាមេភូមិ មេឃុំមួយចំនួនហ្នឹងជាជនជាតិដើមភាគតិច អ៊ីចឹងទេតាមរយៈមេភូមិ មេឃុំហ្នឹងគាត់ចេះខ្មែរ អ៊ីចឹងទេគាត់មកទទួលយកកម្មវិធីនយោបាយពីគណបក្សថ្នាក់កណ្តាលយកទៅផ្សព្វផ្សាយ អាហ្នឹងរួមផ្សំក្រុមការងាររបស់គណបក្ស ក្រុមការងាររបស់រាជរដ្ឋាភិបាលចុះទៅហ្នឹងមិនមានបញ្ហាអីលំបាកដោះស្រាយទេករណីនេះ»។
លោក សុខ ឥសាន បន្ថែមថា៖ «មិនទាន់មានលទ្ធភាពក្នុងការផលិតស្ព័តជា Radio [វិទ្យុ] ជាទូរទស្សន៍ជាភាសាជនជាតិដើមទេ យើងផលិតជាខ្មែរសុទ្ធសាធ ហើយដល់ទៅផ្សព្វផ្សាយទៅ! ណែនាំឱ្យគ្នាគាត់បកប្រែទៅ អាហ្នឹងវាមានតែប៉ុណ្ណឹង»។
ក្រោយការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម ប្រទេសកម្ពុជាបានរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តជាលើកដំបូងនៅឆ្នាំ១៩៩៣ ក្រោមការឃ្លាំមើលរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ឬហៅថាអ៊ុនតាក់ បន្ទាប់ពីមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស នៅឆ្នាំ១៩៩១។ ការបោះឆ្នោតនៅក្នុងអាណត្តិទី១នោះ គណបក្សរាជានិយមហ៊្វុនស៊ិនប៉ិចបានទទួលជ័យជម្នះលើគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងក្រោយមកបក្សទាំងពីរបានព្រមព្រៀងនយោបាយបង្កើតជារដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ដោយមាននាយករដ្ឋមន្រ្តីចំនួន២រូប គឺសម្តេចក្រុមព្រះនរោត្តម រណឫទ្ធិ ជានាយករដ្ឋមន្រ្តីទី១ និងលោក ហ៊ុន សែន ជានាយករដ្ឋមន្រ្តីទី២។ ការបោះឆ្នោតនៅពេលនោះត្រូវបានសហគមន៍អន្តរជាតិចាត់ទុកជាការបោះឆ្នោតដែលមានលក្ខណៈសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ជាងគេសម្រាប់ការបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
លោក គីមសួរ ភីរិទ្ធ អ្នកនាំពាក្សគណបក្សភ្លើងទៀនថា គោលនយោបាយរបស់បក្សផ្តោតសំខាន់ទៅលើជីវភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជនជាតិដើមភាគតិចជាអាទិភាពជាងបច្ចេកវិទ្យា ដោយលោកយល់ឃើញថា ជនជាតិដើមភាគតិចវ័យចំណាស់ជាច្រើនមិនមានចំណេះដឹងព័ត៌មានវិទ្យា និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។
លោក គីមសួរ ភីរិទ្ធ លើកឡើងថា៖ «និយាយរួមទៅយើងមិនសូវជាផ្តោតខាងប្រព័ន្ធ IT ហ្នឹងទេណា ប្រព័ន្ធព័ត៌មានវិទ្យាហ្នឹងទេ ពីព្រោះអីដោយសារប្រជាពលរដ្ឋយើង ចំណេះដឹងគាត់នៅមានកម្រិត បញ្ហាសំខាន់ដែលយើង Focus [ផ្តោត] ផ្តោតសំខាន់បំផុតនោះ គឺជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់ពួកគាត់ជាពិសេស គឺកសិករ កម្មករ ហើយនិងជាមួយយុវជនការអប់រំរៀនសូត្រគាត់មានចំណេះវិជ្ជាខ្ពស់»។
កម្រិតចំណេះដឹងរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច ជាមួយនឹងការផ្សព្វផ្សាយយុទ្ធនាការបោះឆ្នោតតាមបណ្តាញសង្គមហាក់មិនសូវមានប្រសិទ្ធភាពដូចទៅនឹងការចុះផ្សព្វផ្សាយផ្ទាល់ទៅតាមតំបន់គោលដៅដោយមានការជួបជុំ និងអនុវត្តន៍សកម្មភាពនយោបាយនៅទីស្នាក់ការគណបក្សផ្ទាល់។ លោកបន្ថែមថា ប្រសិនបើចង់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យា លុះត្រាណាតែជីវភាពរបស់ពួកគាត់មានភាពល្អប្រសើរ។
លោកបន្ថែមថា៖ «ដើម្បីឱ្យគាត់មានជីវភាពគ្រប់គ្រាន់ទៅ គាត់មានឱកាសសប្បាយចិត្តនឹងស្តាប់ព័ត៌មានតាមវិទ្យុតាមអី! ដែលគេហៅថាមានចិត្តចង់ស្វែងយល់ពីការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យា ព័ត៌មានវិទ្យាតាម Network [បណ្តាញ] អីហ្នឹង បណ្តាញសង្គមហ្នឹង»។
លោកទទួលស្គាល់បញ្ហាប្រឈមរបស់ជនជាតិដើមភាគតិច ដែលពិបាកទទួលបានព័ត៌មានបោះឆ្នោតពីគណបក្សភ្លើងទៀន ដោយលោកថា ក្រុមប្រជាពលរដ្ឋជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅឆ្ងាយពីមជ្ឈមណ្ឌលព័ត៌មាន ហើយតែងតែទទួលរងការគំរាមកំហែង និងសម្ពាធនយោបាយពីគណបក្សកាន់អំណាច តែទោះបីជាជួបឧបគ្គសយ៉ាងណាក្តីក៏គណបក្សភ្លើងទៀនខិតខំអនុវត្តន៍សកម្មភាពគោលនយោបាយរបស់បក្សដើម្បីបញ្ជ្រាបឱ្យប្រជាពលរដ្ឋបានយល់ពីការបោះឆ្នោត។
លោកបន្ថែមថា៖ «វាពិបាកបន្តិចហើយ ដោយសារនៅទីនោះវាកាន់តែ! យើងចង់និយាយថា វាកាន់តែជនបទដាច់ស្រយាលពីទីក្រុង កាលណាឆ្ងាយពីមជ្ឈមណ្ឌលព័ត៌មាន ការគំរាមកំហែងផ្នែកនយោបាយ ការដាក់សម្ពោធផ្នែកនយោបាយទៅលើអ្នកបោះឆ្នោតក៏វាមានច្រើន […] ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក៏ដោយយើងត្រូវតែដាក់ទិសដៅខិតខំធ្វើសកម្មភាពឱ្យអស់ពីលទ្ធភាពដើម្បីធ្វើម៉េចបញ្ជ្រាបគាត់ឱ្យយល់ពីគោលនយោបាយរបស់គណបក្សភ្លើងទៀន»។
អនាគតមិនច្បាស់លាស់
ងាកមកយុវជនជនជាតិដើមភាគតិចអំពាវនាវឱ្យមានសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបោះឆ្នោត សិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន និងតម្លាភាពនៃការធ្វើការឃោសនាបោះឆ្នោតកញ្ញា លេខ ការី៖ «អ្វីដែលត្រូវតែផ្លាស់ប្តូរហ្នឹង គឺទាក់ទងនឹងសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបោះឆ្នោតហ្នឹងគឺត្រូវតែមាន ការផ្សព្វផ្សាយការបោះឆ្នោតហ្នឹងឯង»។
ចំណែកឯសេវ ផាច ចង់ឱ្យមានតម្លាភាពនៃដំណើរការឃោសនាបោះឆ្នោត៖ «ការផ្សព្វផ្សាយទូលំទូលាយ ឧទាហរណ៍ថាគណបក្សប្រជាជនគាត់ផ្សព្វផ្សាយយើងត្រូវការចូលរួមទាំងអស់គ្នា ហើយគណបក្សភ្លើងទៀនផ្សព្វផ្សាយយើងត្រូវការចូលរួមទាំងអស់គ្នា កុំឱ្យមានការរើសអើងគ្នាទៅវិញទៅមកអ៊ីចឹងណា»៕
ចំណាំ៖ រឿងនេះត្រូវបានផលិតឡើងក្រោមកម្មវិធី ANFREL Asian Media Fellowship on Election Reporting។
