ទស្សនៈ៖ អ្នកសារព័ត៌មាន មកពីស្ថាប័នប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យមួយចំនួន ដែលនៅសេសសល់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាអះអាងថា ពួកគេកំពុងប្រឈមឧបសគ្គក្នុងការស្នើសុំសម្ភាស ឬសុំមតិយោបល់ពីប្រភពអ្នកវិភាគឯករាជ្យ និងអ្នកអត្ថាធិប្បាយសង្គមលើប្រធានបទបែបរិះគន់ ឬបញ្ហារសើប ដោយសារពួកគេបារម្ភពីការបញ្ចេញមតិនៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។
បញ្ហានេះបាននឹងកំពុងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់លំហូរនៃព័ត៌មាន ដែលអាចទុកចិត្តបានសម្រាប់សាធារណជនក្នុងការទទួលបានព័ត៌មានពីគ្រប់ភាគី និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។
ខណៈអ្នកសារព័ត៌មានបង្ហាញការសោកស្ដាយ ដោយយល់ថា ភាពភ័យខ្លាចរបស់ប្រភពដែលមិនហ៊ានបញ្ចេញមតិ ក៏ជាទម្រង់មួយនៃការរឹតត្បិតសេរីភាពសារព័ត៌មានផងដែរ។
កញ្ញា ស៊ើង និមល់ អ្នកសារព័ត៌មានម្នាក់របស់ ខេមបូចាព័ត៌មាន បានឱ្យដឹងថា បច្ចុប្បន្ននេះពិតជាមានការលំបាកក្នុងការស្វែងរកប្រភពដែល «ហ៊ានបញ្ចេញមតិ» លើបញ្ហាអវិជ្ជមានសង្គម និងបញ្ហារសើបមួយចំនួន។
អ្នកសារព័ត៌មានរូបនេះនិយាយថា៖ «មួយរយៈនេះនៅពេលទាក់ទងទៅប្រភពលើរឿងនយោបាយ រឿងសិទ្ធិសេរីភាពផ្សេងៗ និងទំនាស់អ្វីហ្នឹងគឺវាមានការពិបាកជាងមុន។ ការពិបាកហ្នឹងត្រង់ថា អត់មានអ្នកដែលគាត់អាចនិយាយបានទៀត អ្នកដែលគាត់ធ្លាប់និយាយបានកន្លងមកគឺពួកគាត់ចេញទៅក្រៅស្រុកច្រើនដោយសារតែគាត់រងពាក្យបណ្ដឹងផ្សេងៗ[ដោយសារតែការបញ្ចេញមតិ]»។
ចែករំលែកបទពិសោធន៍ស្រដៀងគ្នា លោក លាស់ លីបលីប អ្នកសារព័ត៌មាននៃវិទ្យុ វីអូអេ បានលើកឡើងថា លោកក៏មានការលំបាកក្នុងការស្វែងរកសម្ភាសប្រភពដែលជាអ្នកអត្ថាធិប្បាយលើប្រធានបទរិះគន់ និងបញ្ហារសើបផងដែរ ខណៈប្រភពខ្លះក៏បានស្នើសុំមិនផ្ដល់មតិ ឬពេលខ្លះពួកគេនិយាយថាបញ្ហានេះមិនពាក់ព័ន្ធ។
លោកបន្តថា៖ «សម្រាប់បញ្ហាដែលពួកគេ [អ្នកអត្ថាធិប្បាយ] ប្រយ័ត្ន និងបារម្ភ គឺការនិយាយអ្វីដែលវាមិនប៉ះពាល់ដល់ខ្លួន»។នេះបើតាមការឱ្យដឹងរបស់ លោក លីបលីប ដែលបានបម្រើការងារជាអ្នកសារព័ត៌មានអស់រយៈពេលប្រមាណ៣ឆ្នាំ។
អ្នកសារព័ត៌មានឯករាជ្យម្នាក់ គឺលោក វ៉ា សុភានុត បានកត់សម្គាល់ថា ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០២៣ មក និន្នាការនៃការអត្ថាធិប្បាយរបស់អ្នកវិភាគឯករាជ្យ ឬអ្នកអត្ថាធិប្បាយសង្គមជាមួយអ្នកសារព័ត៌មានលើបញ្ហាបែបរិះគន់ ចាប់ផ្ដើមថមថយ។
លោកបន្ថែមថា បច្ចុប្បន្ននេះគឺប្រភពអ្នកអត្ថាធិប្បាយនានាមានការប្រុងប្រយ័ត្ន និងរឹតត្បិតលើខ្លួនឯង មុនពេលពួកគេនិយាយទៅកាន់អ្នកសារព័ត៌មាន ពិសេសបញ្ហាពាក់ព័ន្ធនឹងនយោបាយ។ លោកបន្តថា៖ «ពួកគេភាគច្រើនបានធ្វើអត្ថាធិប្បាយជាទូទៅ [ជាជាងបញ្ហាជាក់លាក់] លើប្រធានបទទាក់ទងនឹងមេដឹកនាំនយោបាយ»។
ក្រុមផ្នែកស្រាវជ្រាវ និងតស៊ូមតិរបស់ខេមបូចា ដែលឃ្លាំមើលស្ថានភាពសេរីភាពសារព័ត៌មាន បានសម្ភាសអ្នកតស៊ូមតិសិទ្ធិមនុស្ស អ្នកវិភាគសង្គម និងនយោបាយមួយចំនួន ដែលបាននិយាយថា សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិត្រូវបានបន្តរឹតត្បិត។
លោក អំ សំអាត នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស លីកាដូ និងជាអ្នកតស៊ូមតិផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សអស់រយៈពេលជាង២០ឆ្នាំ បានកត់សម្គាល់ថា ការធ្លាក់ចុះនៃសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ កើតមាន បន្ទាប់ពីគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំមួយនៅកម្ពុជាត្រូវបានរំលាយចោលនៅឆ្នាំ ២០១៧។
លោកឱ្យដឹងទៀតថា សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ គឺជាការចាំបាច់ និងជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ប៉ុន្តែសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិទាក់ទងនឹងបញ្ហារិះគន់ហាក់ត្រូវបានរឹតបន្តឹង។
លោកបន្តថា៖ «ដូច្នេះការផ្ដល់បទសម្ភាសន៍ ឬក៏ផ្ដល់បទវិភាគនានាហ្នឹង ខ្ញុំយល់ថានៅតែបន្ត ប៉ុន្តែ គ្រាន់តែថា ដូចជាខ្ញុំបានលើកឡើង ចំណុចខ្លះក៏ត្រូវមានការប្រយ័ត្នប្រយែង។ យើងបានកំណត់សេរីភាពខ្លួនឯងមួយចំនួនក្នុងការធ្វើការអត្ថាធិប្បាយ ឬការផ្ដល់នូវការវិភាគ។ យើងឃើញថា កន្លងមកនេះ រូបភាពថ្មីទាក់ទងជាមួយការបញ្ចេញមតិ មានអ្នកនយោបាយ[ជំទាស់] និងមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួនក៏ត្រូវរងបណ្ដឹង ជាមួយនឹងការទាមទារសំណងដ៏ខ្ពស់»។
លោក នី សុខា ប្រធានសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក មានប្រសាសន៍ថា បច្ចុប្បន្នអ្នកដែលមានគំនិត ឬទស្សនៈផ្ទុយ មានការខ្លាចរអាក្នុងការបញ្ចេញមតិតាមបណ្ដាញសង្គម និងជាមួយសារព័ត៌មាន។
លោកថ្លែងថា៖ «ដោយសារតែពួកយើងមើលឃើញពីការចោទប្រកាន់ ការប្ដឹងផ្ដល់ទៅដល់អ្នកដែលបញ្ចេញមតិហ្នឹង វាកាន់តែមានច្រើនឡើង ដូច្នេះហើយទើបវាធ្វើឱ្យអ្នកដែលបញ្ចេញមតិមួយចំនួនក្នុងសង្គមយើង ជាពិសេស អ្នកដែលនិយាយតាមបណ្ដាញសារព័ត៌មាន មានការបាម្ភពីការបញ្ចេញមតិរបស់ខ្លួន»។
អ្នកវិភាគសង្គម និងនយោបាយមួយចំនួន បានលើកឡើងថា ពួកគេបានទទួលនូវបទពិសោធន៍ គំរាមកំហែង បន្ទាប់ពីពួកគេបញ្ចេញមតិបែបរិះគន់នៅលើបណ្តាញសារព័ត៌មាន។ ក្នុងនោះដែរ ពួកគេក៏បានលើកឡើងដូចគ្នាថា បញ្ហាមួយចំនួនមិនអាច «និយាយដោយសេរីសម្រាប់អ្នកនៅក្នុង ប្រទេសនោះឡើយ»។ ដោយឡែក ពួកគេកត់សម្គាល់ថា ការបញ្ចេញមតិ បែប «ធម្មតា ឬទូទៅ» ដោយមិនប៉ះពាល់អ្នកមានអំណាច គឺផ្ដល់នូវសុវត្ថិភាព។
បើតាមការលើកឡើងរបស់អ្នកវិភាគម្នាក់ថា៖ «រឿងព្រែកជីកហ្វូណនខ្ញុំអាចនិយាយបានខ្លះ តែ CLV ខ្ញុំលែងហ៊ាននិយាយហើយ ដោយសារយើងឃើញ សកម្មភាពកើតឡើងច្រើនដូចជាការចាប់ចងអ្វីហ្នឹង ដែលធ្វើឱ្យម្នាក់ៗរួញគំនិតទាំងអស់គ្នា»។
កាលពីខែកុម្ភៈ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោក ស៊ឹង សែនករុណា ត្រូវបានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលកំពុងកាន់អំណាចប្តឹងបន្ទាប់ពីលោកបានធ្វើអត្ថាធិប្បាយជាមួយសារព័ត៌មាន ឌឹ ខេមបូឌា ដេលី ខ្មែរ ដោយលោកត្រូវបានចោទថាបានធ្វើអត្ថាធិប្បាយដែលបង្កចលាចល និងញុះញង់ឱ្យមានការស្អប់ រើសអើងចំពោះគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានប្តឹងទៅតុលាការឲ្យផ្ដន្ទាទោសលោក សែនករុណា តាមច្បាប់ និងទាមទារសំណងជំងឺចិត្តចំនួន ២ពាន់លានរៀល (ប្រមាណ៥០ម៉ឺនដុល្លារ)។ លោក សែនករុណា ក្រោយមកបានភៀសខ្លួនទៅក្រៅប្រទេសដើម្បីសុវត្ថិភាពរបស់គាត់។
ការចោទប្រកាន់ពីបទញុះញង់ និងបទបរិហារកេរ្តិ៍ត្រូវបានប្រើប្រាស់ «ជាទូទៅ» ដើម្បីដាក់ទោសដល់សកម្មជន អ្នកនយោបាយ អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងសូម្បីតែអ្នកសារព័ត៌មាន។
ក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ រដ្ឋាភិបាលបានបញ្ជាឱ្យក្រុមហ៊ុនផ្តល់សេវាអ៊ិនធឺណិតបិទការចូលប្រើព័ត៌មានដែលមានមូលដ្ឋាននៅបរទេស និងគណនីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គមរបស់ ឌឹ ខេមបូឌាដេលី ខ្មែរ វិទ្យុអាស៊ីសេរី (RFA) និងគេហទំព័រកំណត់ត្រា។
ការបញ្ជានេះធ្វើឡើងក្រោយពីស្ថាប័នសារព័ត៌មាន វិទ្យុសំឡេងប្រជាធិបតេយ្យ (VOD) ដែលជាប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយអនឡាញត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលបញ្ជាឱ្យបិទកាលពីថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៣។
ចំនួនប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យក្នុងប្រទេសបានចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៧ មក ដោយរួមមានការបិទសារព័ត៌មាន The Cambodia Daily ដោយសារការចោទប្រកាន់រឿងពន្ធ។ បន្ទាប់មក ស្ថាប័នសារព័ត៌មានភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ត្រូវបានគេលើកឡើងថា បានលក់ទៅឱ្យបុគ្គលដែលមានសម្ព័ន្ធភាពជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាល និងស្ថាប័នសារព័ត៌មាន វិទ្យុអាស៊ីសេរី ក៏ត្រូវបង្ខំបិទការិយាល័យនៅក្រុងភ្នំពេញ។
លោកស្រី ឆន សុគន្ធា នាយកប្រតិបត្តិនៃមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ (CCIM) មានប្រសាសន៍ថា វាមានការពិបាកសម្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានក្នុងការសម្ភាសប្រភពឯករាជ្យក្នុងស្រុកទៅលើបញ្ហាបែបរិះគន់។ លោកស្រីបានបន្តថា ប្រភពអ្នកអត្ថាធិប្បាយទាំងនោះជាធម្មតាប្រឈមនឹងចំណាត់ការផ្លូវច្បាប់នៅពេលផ្តល់យោបល់លើបញ្ហារិះគន់ពាក់ព័ន្ធនឹងរដ្ឋាភិបាល ឬបុគ្គលមានអំណាច។
លោកស្រីបន្តថា៖ «វាជាបញ្ហាប្រឈមមួយសម្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានដែលមិនអាចរាយការណ៍រឿងរសើប ដែលធ្វើឲ្យសាធារណជនមិនអាចទទួលបានព័ត៌មានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ»។ លោកស្រីបន្ថែមថា វានឹងនាំឱ្យមានការខ្វះព័ត៌មានអសកម្មអំពីបញ្ហាសង្គម។
យោងតាម ឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកកិច្ចការសិទ្ធិមនុស្ស (OHCHR) បង្ហាញថា គោលការណ៍សំខាន់នៃសេរីភាពជាមូលដ្ឋាន និងសិទ្ធិក្នុងការបញ្ចេញមតិ ដើរតួនាទីដ៏សំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់សង្គមប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្នុងនោះ OHCHR ក៏បានបញ្ជាក់ដែរថា៖ «មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិបញ្ចេញមតិដោយសេរីនូវកង្វល់ និងយោបល់ដោយគ្មានការជ្រៀតជ្រែកពីរដ្ឋាភិបាល»។
តាមរយៈរបាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំរបស់មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ស្ដីពីស្ថានភាពសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងសារព័ត៌មាន បង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំ២០២៣ សេរីភាពសារព័ត៌មាន និងសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិនៅតែបន្តរឹតត្បិតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា៕
